454 [= RM 18,32]

Penhoremos o daian

Afonso X

Notes

Text

• *

  O daian desta cantiga pode ser o mesmo que o daian de Calez (cantiga nº 491, tamén de Afonso X) e mais o daian aludido na derradeira cantiga do corpus, de Pedr’Amigo de Sevilha (nº 1683).

• 1

  A voz penhorar (‘empeñar ou peñorar, tomar en prenda ou peñor’), do lat. pĭgnorāre, só volve aparecer unha ocasión no corpus das cantigas: dé-mi meu aver e gracir-lho-ei, / [e], se mi-o non der, penhora-la-ei (1368.14).
  Por súa parte, o termo daian aparece tamén noutras dúas cantigas (491.1, 1683.5): o daian de Calez noutra cantiga tamén de Afonso X (nº 491) e mais o daian aludido na derradeira cantiga do corpus, de Pedr’Amigo de Sevilha (nº 1683). Non obstante, daian, única forma utilizada no corpus das cantigas profanas, é variante minoritaria face ao xeral dean da documentación prosística (do lat. decānum, a través do francés; véxase García-Sabell Tormo 1990: 109-110). Para alén das cantigas, só achamos a variante daian en dous documentos galegos a que se deberá acrecentar tres ocorrencias de daiam en textos portugueses (CGPA, s.v. daian, daiam): 

  Et demays mandamos logo por esta presente carta a Roy Vaasques de Sonar clerigo de don Fernan Aras daian de Lugo (doc. 1334).

  Os sobreditos daián e cabídoo arrendaron a Johán de Leyra, concheiro, des o primeiro día de setenbro primeiro que passou ata dous anos, os tres soldos que o dito cabídoo há ẽna portajee antiga (doc. 1334).

• 2

  Téñase en conta que cadela, ademais de ‘femia do can’ significa tamén ‘barragá’.

• 5

  A copulativa inicial do verso é expletiva. No que respecta a quant’é a meu cuidar, é unha fórmula única no corpus, produto da xunción de quant’é (‘no relativo a isto’), que só aparece en 843.17, e a común expresión a meu cuidar (véxase nota a 228.8).

• 6

  A voz penho (‘peñor’) só se rexistra nesta composición (tamén no v. 22), e é voz rara no período medieval, fronte a penhor (e penhora), tamén presente nas cantigas (81.19, 1473.2 e 1541.7).

• 11

  A representación gráfica da crase vocálica na expresión adverbial temporal a alvor (‘no amañecer’)¹ só pode ser a ‘lvor (sobre esta crase fonética véxase nota a 73.19). Esta expresión adverbial, sen artigo, pode verse, por exemplo, na Crónica Geral de Espanha de 1344:

  E, hũũ dia, quando a alvor queria cobrar, armaronsse en Sevilha mil homẽẽs a cavallo e ouveron consselho que fossem feryr ẽna hoste e que fezessem quanto podessem ante que os da hoste se podessem acorrer nẽ acolherensse a suas armas (cfr. CGPA, s.v.).

• 12-15

  Os restantes editores emendaron a lección de B (e > en, v. 13; de > e, v. 14) sen necesidade, pois unha sintaxe e puntuación alternativa leva consigo tamén unha interpretación que non levanta problemas: deste xeito, sabor debe ser ligado a ei (aver sabor de penhorar-lho) e a copulativa inicial do v. 15 liga ei sabor... con filharei.

• 14

  A asimilación (e absorción) da vibrante final do infinitivo á lateral palatal inicial do pronome lhe ~ lhi ([ɾʎ] > [ʎ]) prodúcese ocasionalmente, en especial nos cancioneiros apógrafos italianos (véxase nota a 21.3). Nótese, ademais, que a crase en lh’ei encobre unha forma pronominal contracta lho.

• 15

  A maior / sa cadela pode ser a sa cadela maior, mais tamén pode constituír unha referencia á soldadeira de Maior Garcia. Cfr. 1683.1-5, onde se alude a un daian en relación a esta personaxe (véxase Mettmann 1966: 318):

  Maior Garcia vi tan pobr’ogano
  que nunca tan pobr’outra molher vi,
  que, se non foss[e] o arcediano,
  non avia que deitar sobre sí;
  ar cobrou pois sobr’ela o daian.
   

• 20

  A presenza do pronome no v. 21 e a hipometría versal aconsellan a súa restauración neste verso (véxase 1224.17 para un caso similar indubitábel), antes do recurso a ele que Lapa e Paredes prefiren.