I. Edicións críticas: Michaëlis (1990 [1904]: I, 841); Ferreiro (1992: 69 [= LPGP 883-884]); Cohen (2003: 217); Lopes (2002: 439); Littera (2016: II, 429-430).
II. Outras edicións: Molteni (1880: 135); Machado & Machado (1950: II, 149-150); Callón (2017: II, 16); Rios Milhám (2018a: II, 329).
III. Antoloxías: Ferreiro & Martínez Pereiro (1996a: 224).
2 e] et B 3 e] Et B 4 sofredes; e por én] sofrer des esporen B 6 sofre] sofrer B 7 nos] nos B 13 teen] reem B 14 e meu coraçon] et meu coracon B 16 feito] ffeyco B
8 amig[o], e] amigu’e Lopes; min] mi Michaëlis, Ferreiro, Lopes, Littera 10 muit’én] mui ben Cohen 13 teen] tẽen Michaëlis : têm Littera
(I) Estas penas que teño que sufrir, meu amigo, son moitas e graves, e vós tamén, desde hai moito tempo, padecedes coitas moi dolorosas; e por iso non sei, se eu por vasalo ou vós por señora, quen de nós sofre máis coita de amor.
(II) Sufrimos coitas e así nos acontece: eu por vós, amigo, e vós por min –e Deus ben sabe de nós que é así–; e destas coitas non sei eu moi ben, se eu por vasalo ou vós por señora, quen de nós sofre máis coita de amor.
(III) Disposto está que nunca perdan a coita os meus ollos e o meu corazón; e estas coitas, meu señor, son miñas, e por esta situación non podo chegar a saber se eu por vasalo ou vós por señora, quen de nós sofre máis coita de amor.
Esquema métrico: 3 x 10a 10b 10b 10a 10C 10C (= RM 160:219)
Encontros vocálicos: 7 *e‿assi
Esta cantiga formalmente de amigo, que mestura os dous xéneros, «poderia ser interpretada como uma cantiga de amor homossexual» (Tavani 1990: 321-322) e, efectivamente, así foi tratada en aproximacións recentes ás relacións sexoafectivas na lírica galego-portuguesa (Callón 2012: 63-69; Callón 2012). Véxase, ademais, a cantiga de amor 543, de Don Denis, que lembra a composición de Rodrig’Eanes de Vasconcelos, especialmente no refrán; e, do mesmo xeito, o v. 8 lembra o primeiro verso do refrán da cantiga 598 de Don Denis: por vós, amigo, e des i por mí.
A voz poética –en principio feminina– diríxese ao seu interlocutor como meu amigo no v. 2, e como senhor no v. 15, en liña con algunha cantiga de amigo en que a muller invoca ao amigo como amigo e senhor (cfr., por exemplo, Ai meu amig’e meu senhor / e lume destes olhos meus’ (923.1-2).
De acordo co carácter, polo menos aparente, de cantiga de amigo, o refrán, aínda que ambiguo, pode ser interpretado da seguinte maneira: ‘... non sei cal de nós sofre máis coita de amor: eu por (causa do) vasalo [o amigo, a quen se dirixe] ou vós por (causa) da senhor [a amiga, que fala]’. Este refrán é «seguido» na cantiga 1625, de Rodrig’Eanes Redondo (Correia 2003).
Lémbrese que as cantigas de amor e o canto cortés, en xeral, representan a relación amorosa espellada na relación feudal recíproca entre un señor protector e o seu vasalo servidor. Termos como vassalo e o seu sinónimo máis usado ome, senhor, servir, ben, galardon, entre outros, vehiculan esta metáfora feudal do amor como servizo.
A presenza da copulativa e provoca unha sinalefa que contradí os principios métricos trobadorescos. Talvez se deba suprimir tal conxunción (nótese que no manuscrito aparece en maiúscula e sen a forma <et> que se rexistra decote na cantiga) para que fique un verso con dúas partes xustapostas, como parece ecoar unha cantiga de Lourenço (1280.7):
Des que nos vimos, assi nos aven:
el por mí morr’, e eu ando por én
namorada.
Neste verso hai que sobreentender que o verbo sofrer está elidido: ‘eu (sofro) por vós e vós (sofredes) por min...’.
A lección muit’én de B (‘e por iso non sei eu moito destas coitas’) non precisa ser emendada en mui ben, tal como Cohen propón na súa edición.
Estes versos aparecen literalmente repetidos e reaproveitados por Joan Garcia de Guilhade na segunda estrofa da cantiga 397:
Guisado teen de nunca perder
meus ollos coita e meu coraçon,
e estas coitas, sennor, minnas son;
mais-los meus ollos, per alguen veer,
choran e cegan quand’alguen non veen,
e ora cegan per alguen que veen.
Anterior
