Tanto B como V reflicten unha copia defectuosa do refrán, que aparece deslocado: despois do v. 11 é copiado o texto <Aca ueira> B, <aca uerra> V, e, de modo similar, tras o v. 19 iníciase de novo o estribillo: <Aca> B, <aca> V.
I. Edicións críticas: Nobiling (2007 [1907]: 103-104 [= LPGP 450]); Nunes (1973 [1928]: 175-176); Cohen (2003: 249); Littera (2016: I, 529).
II. Outras edicións: Monaci (1875: 141); Braga (1878: 70); Machado & Machado (1953: IV, 80-81); Domingues (1992: 58); Cohen (1996: 20).
III. Antoloxías: Gonçalves & Ramos (1983: 158); Pena (1990: 135-136); Ferreiro & Martínez Pereiro (1996a: 106)
1-2 sanhud[o], / amiga] sanhuda / miga BV 5 conhoçudo] conhocudo B 6-8 Aca ueira / ca ueira / a ca ueira B : aea uerra / ea uerra / aea uerra V 9 desemparado] desenperado B 10 morria] moirera B : morrera V 11 amiga] muiga V 12 fogia] rogui B : fogeu V 14 verra] ueira B 15 verra] uenn B 18 morrendo] moirendo B 22 verra] ueira B 23 verra] ueira B
4 e pero mig’oj’é] pero migu’é Nobiling : e, pero migu’é Nunes, Littera : e, pero migo é Cohen 5 conhoçudo] conhuçudo Cohen 12 non fogia mui coitado] non foi en[d’ el] o muy coytado Nobiling : non foi en[d’el] o mui coitado Nunes : ora fogeu mui coitado Cohen : ora fogiu mui coitado Littera 21 chufan Gailhade] chufan Guilhade Nobiling, Nunes : chufa’n Guilhade Cohen : chufa, ‘n Guilhade Littera
(I) –Foise agora de aquí sañudo, amiga, o voso amigo.
–Amiga, rompeu comigo; e aínda que hoxe rompeu comigo, o traidor coñecido acá ha de vir: porque ha de vir, acá ha de vir.
(II) –Amiga, sentíase desamparado de vós e morría.
–Amiga, estades tola: non fuxía moi coitado; mais el, mal que lle pese, acá ha de vir: porque ha de vir, acá ha de vir.
(III) –Amiga, (fálovos) con lealdade: din que anda morrendo.
–Vós o andades dicindo, amiga, isto é verdade, mais o que alcuman Gailhade acá ha de vir: porque ha de vir, acá ha de vir.
Esquema métrico: 7’a 7’b 7’b 7’a 7’a 4C 3C 4C (= RM 142:1)
Encontros vocálicos: 3-4 migo;/‿é
Este verso, tal como aparece en BV, é aparentemente hipermétrico, feito que explicaría as diversas lecturas de Nobiling, Nunes e Cohen, que non consideran a episinalefa migo;/‿é. Deste xeito, mantense o adverbio oje, que introduce un matiz que desaparecería coa súa eliminación, ao tempo que se fixa a locución conxuntiva de valor concesivo e pero ‘aínda que’, de uso regular ao longo de corpus.
A versión tradicional deste refrán, a partir de Nobiling e Nunes, presentaba unha anomalía cal a presenza da forma adverbial cá, sen documentación no corpus trobadoresco. É por isto que a lectura de Cohen é correcta, considerando ca como conxunción causal. Con todo, e nesta mesma liña, serían posíbeis outras lecturas alternativas con diferentes modulacións enunciativas:
aca verra,
ca verra
aca. Verra!
Ou aínda:
aca verra:
ca verra
aca, verra!
Certamente, resulta difícil interpretar a lección dos manuscritos (<rogui> B, <fogeu> V), feito que explica as sucesivas versións deste verso nas diversas edicións, todas elas bastante afastadas do orixinal: non foy en[d’el] muy coytado (Nobiling, Nunes); non foi ele mui coitado (Lapa 1982: 170); a lectura de Cohen, ora fogeu mui coitado (coa suxestión muito irado como posíbel lectio difficilior), presenta o problema da desinencia verbal de 2ª conxugación para un verbo da 3ª, confusión que non rexistramos no corpus da poesía trobadoresca, aínda que si está presente na prosa medieval.
É por isto que, perante o erro nos manuscritos, e sempre no ámbito da conxectura, propomos unha lectura a partir dun erro de copia similar que se detecta en 888.59, en que fogia é estabelecido a partir das leccións <fogra> B, <fogui> V. Así, é coherente do punto de vista temporal e tamén polo sentido: a confidente dille que o amigo morría pola amiga, e ela respóndelle que iso non ten sentido, pois o amigo non se ía (fuxía) moi coitado.
Optamos por unha puntuación que permita atribuír con lealdade á voz da amiga confidente ou, alternativamente, ás voces exteriores. No primeiro caso o sentido sería este: ‘Amiga, (fálovos) con lealdade, din que anda morrendo’. De ser atribuído ás voces exteriores entenderíase así: ‘Amiga, din que anda morrendo por mantervos lealdade’.
Na secuencia <este> do verso tamén se podería interpretar a presenza da forma verbal éste, sen demostrativo, tal como se propón en Lapa (1982: 170); con todo, semella máis pertinente considerar a crase esto + é (véxase Ferreiro 2008b: 72-75).
O verbo chufar ten o significado de ‘burlar, escarnecer’1 . Neste sentido, a interpretación do verso é clara desde o momento en que, fronte a todos os editores precedentes, mantemos a lección manuscrita unánime en B e V <gaylhade>, considerando que o trobador xoga co provenzalismo gai ‘alegre’ (véxase Glosario, s.v. gai, gaia). Ao tempo, dificilmente se pode considerar a preposición en (chufa’n Guilhade) cun verbo predicativo, tal como estabelece Cohen (e Littera) na súa edición.
Este verbo desapareceu no portugués moderno, mais mantense en galego como verbo transitivo e pronominal (‘adular, enxalzar excesivamente; gabar(se)’).
Anterior
