I. Edicións críticas: Nunes (1973 [1928]: 433-434 [= LPGP 427]); Fernández Guiadanes et alii (1998: 111); Arias Freixedo (1998b: 49); Cohen (2003: 503); Littera (2016: I, 493-494).
II. Outras edicións: Monaci (1875: 299); Braga (1878: 164); Machado & Machado (1956: V, 382); Brea (1998: 96); Couceiro Pérez & Fontoira (1998: 22); Monteagudo (1998a: 109); Monteagudo (1998b: 99); Pena (1998b: 80); Pena (1998c: 90); Montero Santalha (2004).
III. Antoloxías: Álvarez Blázquez (1975: 188); Landeira Yrago (1975: 94); Arias Freixedo (2003: 458-459); Magalhães (2007: 107); Brea López & Fernández Guiadanes (2014: 91-92); Gutiérrez (2023: 59).
2 que] Q B 10 gran] grã B 11 no] nō B 16 gran] grã B 17 gran] g̃ra B; gran] g̃ra B 18 dix’eu] dizeu B
En todas as edicións precedentes os dous primeiros versos do refrán forman un único verso octosílabo agudo.
1 Momed’] Mamed’ Nunes, Arias Freixedo 5-6 Pois i non ven, / sei ũa ren] pois [meu amigu’] i non ven, sei ũa ren Nunes 8 Momede] Mamede Nunes, Arias Freixedo 12-13 Pois i non ven, / sei ũa ren] pois [meu amigu’] i non ven, sei ũa ren Nunes 18 dix’eu] dix[i] eu Nunes, Arias Freixedo; log’assi [aqu]esta] logu’assi esta Nunes, Fernández Guiadanes : log[o] assi esta Littera 19-20 Pois i non ven, / sei ũa ren] pois [meu amigu’] i non ven, sei ũa ren Nunes
(I) Fun eu, madre, a San Mamede onde pensei que viría o meu amigo, e alí non veu; por ser moi fermosa, que triste me fun de alí, e dixen como vos agora direi: «Pois aquí non vén, unha cousa sei: por culpa miña se perdeu (a relación), porque nunca lle fixen ben».
(II) Cando eu fun a San Mamede e non vin o meu amigo, con quen quixera falar pracerosamente na ribeira do mar, suspirei no meu corazón e dixen así: «Pois aquí non vén, unha cousa sei: por culpa miña se perdeu (a relación), porque nunca lle fixen ben».
(III) Despois de que recei na ermida e non vin o que me moito amaba, con gran pesar me asolagou unha gran tristura, e dixen eu logo esta razón: «Pois aquí non vén, unha cousa sei: por culpa miña se perdeu (a relación), porque nunca lle fixen ben».
Esquema métrico: 3 x 11a 11b 11b 11a 4C 4C 11C
San Momede (forma con labialización de /e/) refírese ao santuario de San Mamede ou San Amedio, en Beluso (concello de Bueu), na península do Morrazo (véxase Souto Cabo 2018: 87-88).
A copulativa e que introduce o verso ten unha función expletiva.
A voz tristen constitúe un verdadeiro hapax legomenon, pois é vocábulo que non achamos na produción antiga, onde se utiliza tristura e tamén tristeza (cfr. Glosario, s.v.; CGPA, s.v.)1
.
Esta formación mostra o emprego do sufixo -én, de alcance moi limitado (véxase Ferreiro 1997: §382); con todo, na lingua medieval poden verse algunhas formacións con este sufixo (véxase CGPA, s.v.). É frecuente o substantivo gafén (de gafo ‘leproso’); así, nas cantigas marianas (CSM 93.18 e 39):
El assi mantẽendo orgull’e desden,
quiso Deus que caess’en el mui gran gafeen,
ond’ele foi coitado que non quis al ren
do mund’erg’ũ’rmid’u se foi apartar.
..............................................................
e tan tost’a gafeen logo del se partiu,
assi que o coiro ouve tod’a mudar.
Tamén se rexistra gafen na tradución da Crónica de España e da Crónica de Castilla:
Et tã grande foy o noio que os caualeyros ende ouuerõ que [lljs] semellaua que llj caya a gafẽ das mãos ena escudella en que comja (cfr. CGPA, s.v. gafẽ).
E a forma gaffem nos Evangelhos e Epístolas com suas Exposições em Romance (véxase «Lematização do vocabulário» en Machado 2008-2013: s.v. gaffem).
Outrosí, achamos a voz gordeen ‘gordura’ en diversas pasaxes do Tratado de Albeitaria:
e auonda ó cavalo sofrer sa gordẽe temperada (Pérez Barcala 2013: 147).
Do mesmo xeito, formacións derivadas de grosso, cales grossain, nas Cantigas de Santa Maria, e grossaen no Tratado de Albeitaria:
Carne, non dultamos,
se fez e saya
dela, mas non rança,
grossain, e sejamos
certos que corria
e corr’avondança (CSM 9.171).
Tamén se documentan grossaen ‘grosura’ no Tratado de Albeitaria:
E aas uezes nace con ũa peça de carne en maneira de graos enas coixas e aas uezes nace con ũa parte do corpo con grossãe de carne sen coiro e sen cabelo en maneira d’avelãa ou de noz, e aas uezes máis e mẽos (Pérez Barcala 2013: 154).
Finalmente, localizamos podreen ‘podrén’, de uso repetido no Tratado de Albeitaria:
Aven aas vezes, por desensinança do alveiter, que a encravadura non é ben descuberta nen pensada asi como deve, u conven que a podrẽe da chaga, que fica ençarrada dentro enna uña, faça camiño ontre a uña e a carne viva, ronpendo a carne sobrelo pee, e fazendo i a chaga por que sae aquela podrẽe, a qual chaga se deve curar asi como desuso dito é no capitolo da encravadura (Pérez Barcala 2013: 201).
Propomos a emenda [aqu]esta por canto no corpus é sistemática a sinalefa nas secuencias en que dixi vai seguida por vogal (Nunes, Arias Freixedo), así como a crase log’assi (Littera).
Na literatura galega moderna achamos tristén só en dous autores: Aquilino Iglesia Alvariño (en Nenias, con xénero feminino) e Xosé Luís Méndez Ferrín (con xénero masculino). Véxase TILG, s.v. tristén.
Anterior
