1091 [= RM 121,10]

Meus amigos, quero-vos eu dizer

Pero d'Armea

Notes

Text

• *

  A cantiga foi atribuída en V a Pero de Armea, faltando en B (e C) a rúbrica atributiva para o grupo de textos 1077-1090, en que se inclúe o que aquí se comenta: esta circunstancia provocaría que lle estes lle fosen asignados ao autor que segue a Armea neste manuscrito, Juião Bolseiro. Como sinalou a crítica, a ausencia da razó débese a un posible erro de Colocci, que tentou salvar a súa falta co seu “caratteristico segno a forma di angolo acuto proprio in corrispondenza del luogo ove avrebbe dovuto apparire l’epigrafe attributiva a Pero de Armea, indizio de un’assenza percepita ma probabilmente non sanata, nonostante la testimonianza di V” (Marcenaro 2015b: 92-93).

• 1

  É relativamente frecuente no Cancioneiro da Vaticana a presenza da terminación -us en voces en que é xeral a terminación -os (<amigus>, vv. 1 e 22; <danuydus>, v. 7). Na realidade, esta grafía aparece case exclusivamente en formas verbais de P4 e nomes masculinos plurais. A súa esporádica presenza, limitada aos apógrafos italianos, mostra que é produto do desenvolvemento da abreviatura <9> en posición final, abreviatura herdada do latín, onde funcionaba como desinencia de nominativo nos nomes da segunda declinación, rematados en -us.

• 7

  O adverbio anvidos ‘de má vontade, contra vontade’ é de exclusivo uso literario, pois só se atesta neste verso e mais en 196.4 e 1340.25 como locución adverbial d’anvidos, igual que nas Cantigas de Santa María:

  Atant’é Santa Maria de toda bondade bõa,
  que mui d’anvidos s’assanna e mui de grado perdõa (CSM 55.4).

  Fóra da poesía trobadoresca, só o achamos coa forma a envidos na tradución galega da Crónica de Castilla e da Estoria de España:

  Et entõ el rrey dõ Alfonso foy seydo da priiom et entrou mõge ẽno moesteyro de Sam Fagũdo, mays a envidos ca de grado (Lorenzo 1975: I, 368),

  A variante de deenvidos pode verse en Machado Filho (2013: s.v. deenvidos); outrosí, na Demanda do Santo Graal (véxase Magne 1944: s.v. envidos), así como uns poucos exemplos no Corpus Galego-Portugués Antigo (CGPA, s.v. envidos). Procede do adxectivo lat. inuitus ‘que actúa contra a súa vontade, con relutancia’.

• 9

  A opción textual das edicións de Nunes, Reali e Fernández Campo, coa aceptación mecánica da lección <muy> de BV, é posíbel aínda que verdadeiramente moi forzada desde o punto de vista sintáctico, para alén de que non conseguimos achar a locución adverbial de pran reforzada por mui. Eis o texto, variantes gráficas á parte:
            Perço meu sén que sol non ei poder
            e mui de pran desejando seu ben.
  É por isto que a partir dos comprobados erros en <m, n, i> cuxas hastes se poden combinar de modos diferentes (m = ni ~ ui, por exemplo), xulgamos, con Littera, que no presente contexto deberemos interpretar a lección <E muy>~<emuy> dos dous cancioneiros italianos como en mí, de modo que o texto recupere o formato que cremos orixinal. Deste modo, fíxase a construción non ei poder en min que se reitera no v. 11:
            Perço meu sén que sol non ei poder
            en mí de pran desejando seu ben;
            e, demais, se mi quer falar alguen,
            de lhi falar non ei en min poder
            porque me nembra quanto a servi.

• 13

  Novamente, é a métrica a que indica que neste verso existe unha (breve) lacuna textual (unha sílaba). Neste caso, todos os editores, agás Fernández Campo, coinciden na restauración de fui como elemento necesario no verso:
            porque me nembra quanto a servi,
            e quan viçoso [fui] mentr’i guari,
            e quan gran viç’a mí fez Deus perder.

• 15

  Nótese como é necesaria a expunción da conxunción copulativa inicial da estrofa, onde se detectan casos de intrusión da copulativa, o mesmo que no inicio de verso. Neste sentido, existen diversas pasaxes ao longo do corpus en que, a partir do testemuño diverxente dos manuscritos se pode determinar con seguranza o carácter espurio da copulativa, feito que acontece con certa frecuencia, especialmente no inicio do verso. Véxase, entre outros, B vs. A (66.14, 96.10, 128.14, 224.7, 241.22, 306.13, 312.5 e 13), A vs. B (129.28), A vs. BV (1236.10 e 16), B vs. V (851.12, 924.19, 950.7, 1631.7), V vs. B (740.10, 935.6, 1148.9).

• 19

  Se na expresión amar máis ca mí/min (nen al) non ten cabida a preposición a (véxase nota a 44.13), o mesmo ocorre en querer melhor ca mí/min (177.22, 261.8-9, 530.4, 531.r, 549.7, 683.7, 830.13-14,), que tampouco recorre á preposición para introducir o complemento. Véxase nota a 861.9. Cfr. nota a 44.13, e 243.16.

• 21

  Ningún dos anteriores editores restaura a variante fezo (reiteradamente utilizada por Pero d’Armea) para resolver a hipometría versal e recuperar a medida decasilábica do verso. Na lingua medieval aparece a desinencia -o na P3 dos pretéritos fortes, de modo que naquelas formas en que -it final latino desapareceu é posíbel a convivencia das formas fez, quis ou pôs con fezo (tamén feze), quiso (tamén quise) ou poso (tamén pose). Os trobadores utilizan unha ou outra variante por necesidades métricas, e os manuscritos achegan datos que confirman esta variación nos usos lingüísticos, de modo que en ocasións as leccións de A e B son diverxentes. Así, en face do necesario fezo transmitido por A (ás veces produto da revisión da copia) achamos <fez> en B: 277.17 (<fez{o}> A, <fez> B), 286.2 (<fezo> A, <fez> B), 309.10 (<fezo> A, <fez> B), 404.10 (<fezo> A, <fez> B), 430.28 (<fez{o}> A, <fez B>). Porén, en 175.6 o necesario fezo transmitido por B correspóndese co <fez> de A, que torna o verso hipométrico. E aínda se achan contextos en que fronte á lección de A, con fezo, B rexistra unha variante en que, mantendo o monosilábico fez, se reescribe o texto para asegurar a isometría: Qual dona Deus fez melhor parecer / e que fezo [B: <a fez>] de quantas outras son (175.2), de rogar Deus, e fezo-me [<a d’s e fez mj> B] perder (197.30). É por isto que o recurso a fez[o] está certamente xustificado perante leccións afectadas por hipometría versal: é significativo que no v. 1 do refrán da cantiga 847, face ao correcto fezo que se rexistra na estrofa I (<fez> B, <fezo> V), apareza fez en BV nas estrofas II e III. Cfr. nota a 60.19.