20 [= RM 41,1]

Ai mia senhor, sempr’eu esto temi

Fernan Figueira de Lemos

Notas

Texto

• 2

  Neste verso comparece a rara forma adverbial –monosilábica– oi (vs. oje), que mostra caída de -d- en vez da esperada palatalización consonántica por efecto do iode (< hodie). Só localizamos uns poucos exemplos na prosa anterior ao século XV¹ , para alén das outras tres ocorrencias no corpus trobadoresco profano (5.13, 1402.r2, 1649.12). Véxanse, na prosa notarial dos séculos XIII-XIV, os seguintes exemplos (cfr. CGPA): 

  estado en que antes estaua e na reuor en que oy esta e que non penda maor danno nen maor forza (doc. 1274); 

  e a uosa moler Tareija Anes e aos fillos que oi dia auedes (doc. 1321); 

  et bees des lo tenpo que os conplastes passado ata oy die que esta carta he feyta (1343); 

  Et des oy dia en deante ... (1356). 

  Na prosa historiográfica galega tamén se rexistra, mais debe terse en conta que se trata de traducións ou versións do castelán: 

  dandolles muytos d[o]nadios et muytas rrendas, que oy dia am (tradución galega da Crónica de Castilla e da Estoria de España); 

  Oy este osso agora era dos meus ossos et carne da myña carne! (Geral Estoria). 

  E aínda se rexistra na Crónica Geral d’Espanha de 1344: 

  Des oy podemos, sem nẽ hũu embargo, casar nossas filhas cõ os iffantes d’Aragon e de Navarra (Cintra 1952-1990: IV, 164).

• 5

  O substantivo gasalhado (tamén no v. 15), en xeral coa acepción de ‘pracer (compartido)’ (véxase nota a 1192.13), é voz utilizada preferentemente en cantigas de amigo: fóra deste xénero só volta aparecer en 466.24 e 1487.15.

• 9

  A lectura de Michaëlis modifica o texto de B, <see de>, que é transparente, e propón unha locución adverbial de fix que non está documentada. Fix, voz derivada do prov. fis ~ fiz, procedente á súa vez do lat. fidus, talvez con cruzamento de finis (Gonçalves 2016 [2006]: 431), presenta palatalización de -s a semellanza do que ocorre por veces con formas verbais do tipo quix, pux e trax. Véxase nota a 74.13.
  Probabelmente seede teña medida bisilábica, en liña con outras formas arrizotónicas de seer (e veer), o que evita a anómala sinalefa coa conxunción que (que Littera resolveu por medio da aférese de ensandecer). De calquera maneira, a mesma forma verbal é bisilábica en 778.6.

• 10-11

  Estes versos lembran o refrán da cantiga 161 de Nuno Fernandez Torneol: pois eu de vós os meus olhos partir / e os vossos mui fremosos non vir.

• 11

  Aparentemente, este verso fica hipermétrico polo maioritario carácter trisilábico de soía (véxase tamén v. 16); con todo, esta mesma forma verbal parece computar como bisilábica tamén noutras ocasións (58.12, 1197.29), para alén de xa se rexistrar a variante suia (<ssuya>) en 921.4, frecuente en textos prosísticos (desde textos tabeliónicos galegos até a Crónica Geral d’Espanha de 1344 ou as crónicas de Fernão Lopes), con grafías diversas: suia, suya, suhya... (véxase CGPA, s.v.). Neste sentido, a existencia (minoritaria) do complexo verbal soer + a + infinitivo permitiría unha lectura soi’a veer (Littera), con soer en tempo presente (soio) en vez de copretérito e sen anomalía métrica ningunha.

• 12

  A estraña lección de B talvez indique a presenza espuria do adverbio i (<hy>), como por veces acontece noutras pasaxes, tanto en B (1496.5) como en V (793.9, 1623.13).

• 16

  Sen dúbida, o texto de B para este verso (<deꝙʷto al no mūdo sem amar>) presenta erros de copia, que fan incomprensíbel a súa traslación literal: *de quanto al no mundo sen amar. A partir da lección de B, Michaëlis emenda <al> e propón un texto certamente estraño:

  e perdud’ ei gasalhad’ e sabor
  de quanto á no mundo, sen amar.

  Na realidade, isto contradí o fío conceptual, por canto o trobador non deixa de amar á senhor, por máis que sufra polo amor non correspondido. É por isto que a proposta de Rios Milhám (aceptada na versión electrónica de Littera) se revela pertinente, a partir da emenda de <sem> para soia, paleograficamente aceptábel e na liña doutros erros existentes nos cancioneiros italianos (cfr., por exemplo, sera <sen> B (vs. <sera> en AV) en UC 999.13. Deste modo, mantense no posíbel a lección do manuscrito (único), coa frecuente asociación de al e mundo (véxase 33.10, 68.4, 123.3, 227.6...) e transparece unha formulación frecuente no corpus das cantigas:

  Senhor, perdud’ei por vós ja o coraçon
  e sabor do mundo que soia eu aver (110.1-2).

• 19-20

  Nobiling (2007 [1907b]: 205) sublinha a sospeitosa repetición do adverbio ja nos dous versos, aínda que a súa solución (adoptada por Littera) non é convincente.

• 20

  A minoritaria forma eno aparece con certa frecuencia no sintagma eno meu coraçon (64.7, 65.5, 103.6, 175.10, 299.3, 311.3 etc.), circunstancia que favorece a súa escolla para salvar a hipometría do verso. Ademais, ao longo dos cancioneiros detéctase con frecuencia a presenza de no(s) ~ na(s) en B cando A achega a lección correcta eno(s) ~ ena(s) (véxanse 66.9, 164.r2, 217.11, 227.4, 278.21, 355.8).

• 22

  Nótese a presenza neste verso do provenzalismo cor, que compite con coraçon (forma utilizada no v. 20).

• 23

  Neste verso rexístrase a variante plazer (verbo neste caso), sen dúbida minoritaria en relación a prazer (véxanse tamén 7.44, 62.3, 102.11, 412.29, 924.3 e 1624.1, así como a variante de V en 576.2). Esta variante fonética para o tratamento do grupo latino pl- debe ser relacionada coa evolución doutros grupos, como cl- e fl-, que, para alén do resultado [ʧ͡], ofrecen, nalgúns vocábulos, como resultado diverxente, a solución rotatizada cr-, pr- e fr-; neste sentido, convén insistir na frecuencia con que no territorio galego-portugués alternan as solucións  cr-/cl-, pr-/pl- e fr-/fl- pola vacilación fonética [ɾ] ~ [l] nestes grupos. Así, a carón do xeral preito, achamos un caso de pleito (434.13) e mais o sistemático planeta (1340.2, 3, 8, 12 e 27; 1451.23); por súa vez, sendo clerigo forma única, existe vacilación entre clerizia (1340.11, 1497.36) e crerezia ~ crerizia (888.43, 917.3); por último, fronte ao maioritario frol e fror, rexístrase tamén flor (113.15, 517.17, 551.16, 585.1 e 4, 864.19, 866.2), para alén do antropónimo Flores (530.9, 772.10).