1365 [= RM 87,4]

Airas Moniz o Zevron

Lopo Lias

Notes

Texte

• *

  Esta composición está tamén incluída na rúbrica que precede a cantiga UC 1355, e que afecta ás cantigas UC 1355-1366: «Don Lopo Lias trobou a ũus cavaleiros de Lemos; e eran quatro irmãos e andavan sempre mal guisados; e por én trobou-lhis estas cantigas».
  A manutención das leccións ofrecidas en BV implica unha diferente estrutura métrica con relación ao esquema estabelecido por Tavani (21:2).

• 1

  A articulación pragmática de o Zevron neste verso, nunha composición dirixida a un interlocutor (Airas Moniz) levanta dúbidas editoriais, que explican a lectura ó zevron de Lapa. Con todo, coidamos que unha formulación enunciativa resolve satisfactoriamente a pasaxe, que pon nome a un dos catro cabaleiros de Lemos, tal como anuncia a rúbrica. Fóra desta alusión, cada un destes cabaleiros é sempre referido como infançon, para alén do infançon cão d’Alvan (1357.7). Véxase Marcenaro & González (2024: s.v. Airas Moniz, o Zevron).

• 2

  A voz selegon, aumentativo de sela, conleva valor despectivo pola formación masculina sobre un nome feminino (cfr. nadigon, co mesmo ton pexorativo, en 1352 e 1360). Para alén da gesta de mal dizer (1489.7), selegon só é utilizado por Lopo Lias (1358.17, 1362.4, 1365.2, 1366.27).

• 3

  O verso presenta unha expresión un bocado confusa, pois semella que albardar é infinitivo, e o o seu complemento directo: e tornade a o albardar (isto é, «e tornad’a albarda-lo»). De todos os modos, a partir do feito de non existir referente (cavalo ou similar) tamén se podería considerar albardar como un infinitivo substantivado (‘acto de pór a albarda’), equivalente, por tanto, a albardamento. A existencia do verbo está garantida pola aparición do participio (véxase albardado ‘aparellado de albarda’ na Vida de Frei Pedro (1570), de André de Resende (Grillo 1966: s.v. albardado), mais, sobre todo, pola directa atestación de albardar: 

  Jtem Senhor vossa alteza tem fecta ordenaçom que quallquer pessoa que em vosos rregnnos albardar besta ao domjngo e dia santo a perca (cfr. CdP, Cortes portuguesas, 1498).

  O verbo, ademais, é dicionarizado pola lexicografía portuguesa dos séculos XVI-XVIII (Jerónimo Cardoso, Bento Pereira, Rafael Bluteau...). Véxase CLP, s.v. albardar.
  Neste sentido, non é xustificábel a emenda lapiana (albardar > albardon), que, xunto coas mudanzas nos vv. 10 (ren > al) e 17 (per ren > e ar), continúa as correccións de Braga (que “corrigiu com boa intuição”, en palabras de Lapa) na procura dunha harmonía rimática que a composición non presenta.

• 5

  O adxectivo invariábel rengedor (na altura, as voces acabadas en -or non tiñan flexión xenérica) refírese á sela (cfr. tamén rengelhosa noutras cantigas de Lopo Lias).

• 8

  O peitoral é a correa da sela que cinxe o peito do cabalo. É voz con atestacións diversas no período medieval. Eis un exemplo:

  Et quebrantoullj as çĩtas et o peytoral, et caeu el et a sela pelas ancas do caualo, asi que coydarõ que era morto (Crónica Geral Galega; cfr. CGPA, ed. Lorenzo).

• 9

  O atafal é correa que envolve as ancas do animal por tras do rabo, para segurar o aparello. A diferenza de peitoral, esta voz só conta con atestacións posmedievais, a partir do Cancioneiro de Garcia de Resende e de Gil Vicente (véxase CdP, s.v.).

• 10-17

  Repárese na repetición do verso (alén da súa presenza como cuarto verso do refrán), fenómeno que se rexistra nalgunhas cantigas do corpus profano, e tamén noutras cantigas de Lopo Lias (1359.5 e 15, 1360.5 e 15).

• 15-16

  Bafordar ‘tirar lanzas en xogos de cabalaría’ (tamén en 723.2, 769.2 e 9) debe indicar algo similar a lançar a tavolado (véxase v. 27). Ambas as dúas accións aparecen decote unidas en diversas narracións medievais de teor cabaleiresco; 

  Os castelãos a hũu cabo alançauã et quebrantauã os tauolados, et os outros tragiã armas et bufurdauã ... Et forõ y grandes alegrias ademays de lãçar a taualados et de bofurdar et correr touros et de jogar tavolas et açedrẽches et moytos iograres (Crónica Geral Galega; Lorenzo 1975: I, 138, 176).

  Mays todos cada día andauã ante ela bufurdando et lançando o trauado ... Et os caualeyros lançauã a trauados et bufurdauã (Crónica Troiana; Lorenzo 1985: 720, 721).

  Vaasco Gonçalvez Peixoto, que foi de boas manhas em lançar a cavalo a tavolado e em bafordar e em nas outras cousas que perteencem a fidalgo (Livro de Linhagens do Conde D. Pedro; Mattoso 1980: II/2, 42).

  E baffordavã e britavã tavolados e filhavã escudos e lanças (Crónica Geral d’Espanha de 1344; Cintra 1952-1990: III, 80).

  A voz tavlado ‘armazón de táboas utilizada en xogos cabaleirescos’ (do lat. tabŭlātum) aparece baixo a conservadora forma tavolado (hipermétrica) en 478.27: Nen de lançar a tavolado / pagado / non sõo.
  As lanzas arremesadas con forza ao bafordar tiñan como efecto britar (‘quebrar, romper’) o tavlado.

• 18

  Realizamos a expunción de mui, que provoca hipermetría no verso e que, con frecuencia, ten unha presenza adventicia nos manuscritos, como mostra a súa espuria intromisión en diversas pasaxes: B vs. A (257.1), A vs. B (65.1, 369.3, 998.10), BV vs. A (417.15), B vs. V (423.17, 810.14), así como 812.14 ou 995.5, por exemplo.