I. Edicións críticas: Nunes (1973 [1928]: 454-455); Toriello (1976: 112 [= LPGP 279]); Cohen (2003: 531); Littera (2016: I, 298).
II. Outras edicións: Monaci (1875: 307); Braga (1878: 169); Machado & Machado (1958: VI, 22); Vieira & Morán Cabanas & Souto Cabo (2015: 45); Cousillas Pena (2019: 51).
III. Antoloxías: Seoane (1941: 64); Nemésio (1961 [1949]: 213); Álvarez Blázquez (1975: 102); Landeira Yrago (1975: 204-205); Torres (1977: 279); Alvar & Beltrán (1989: 388); Pena (1990: 180); Jensen (1992: 106); Alonso Girgado (1992: 34); Ferreiro & Martínez Pereiro (1996a: 68).
1 Que] Q(e)ue B 2 vós] om. B 4 o amor] damor V; Lugo] lugu BV 5 aduz, e] adugu e BV; mi adugo] mħa dugo V 6 adubastes] adoubastes B 7 essa fremosa] esse fremossa B : essa fremossa V 9 o amor] E amor B : damor V 11 adubastes] adoubastes B; u] ou B 12 fremosa] fremossa V 14 o amor] E amor B : damor V
En Nunes os versos do corpo da estrofa dívidense en heptasílabos graves.
2 vos vós] vós vos Nunes : vós vus Toriello 3 m’én] me Nunes, Toriello 5 me aduz, e] m’aduss’e Nunes : me aduss’e Toriello : mh adux’e Cohen : me aduga e Littera 6 adubastes] adoubastes Toriello 7 vos] vus Toriello 10 me adug’, e] m’aduss’e Nunes : me aduss’e Toriello : mh adux’e Cohen : me aduga e Littera 11 adubastes] adoubastes Toriello 13 me] m’ Nunes 15 me adug’, e] m’aduss’e Nunes : me aduss’e Toriello : mh adux’e Cohen : me aduga e Littera
(I) –Que estivestes facendo, amigo, aló en Lugo, onde andastes, ou quen é esa fermosa de quen vós vos namorastes?
–Diréivolo eu, señora, pois sobre iso tan ben me preguntastes: o amor que eu levei de Santiago a Lugo, ese me trae (de volta), e ese traio comigo (de volta).
(II) –Que estivestes facendo, amigo, cando vos demorastes tanto o outro día, ou cal é esa muller que tan fermosa vos parecía?
–Diréivolo eu, señora, pois porfiades niso: o amor que eu levei de Santiago a Lugo, ese me trae (de volta), e ese traio comigo (de volta).
(III) –Que estivestes facendo, amigo, aló onde tardastes, ou cal é esa muller fermosa de quen estades namorado?
–Diréivolo eu, señora, xa que me preguntastes: o amor que eu levei de Santiago a Lugo, ese me trae (de volta), e ese traio comigo (de volta).
Esquema métrico: 15’a 15’a 15’a 14’B 9’B (= RM 16:1)
Encontros vocálicos: 4 San·ti·a·go; 5 me‿aduz, mi‿adugo; 9 San·ti·a·go; 10 me‿aduz, mi‿adugo; 13 me‿avedes; 14 San·ti·a·go; 15 me‿aduz, mi‿adugo
A secuencia manuscrita <uꝯ uos> (coa ausencia de <uos> en B) só permite unha lectura vos vós, tal como acontece sempre ao longo do corpus, onde sempre vai en primeiro lugar a forma átona (...de que vos vós namorastes).
O feminino analóxico senhora é aínda na lingua trobadoresca excepcional con relación á forma invariábel senhor, xa que só se atesta en Afonso Sanchez (383.27), Estevan Faian (402.16), Don Denis (551.24), Martin de Caldas (1211.9) e Gil Perez Conde (1546.23, 1547.16).
Por outra parte, nalgúns editores (Nunes e Toriello nesta ocasión) percíbese unha certa resistencia a non recoñecer o pronome én na parte final de secuencias que deben ser segmentadas (véxanse, por exemplo, 37.28, 274.21 e 854.14). Cfr. nota a 37.28.
Alén dos nomes coa terminación en ditongo, é certamente extraordinaria a forma <lugu> Lugo en BV, coa confusión <u>/<o>, que ao longo dos cancioneiros só se rexistra como produto de erros gráficos: cuido <cuydu> B (115.17, 1626.5), vi-o <uyu> BV (943.9), amigo <amigu> B (1212.1), vivo <uiuu> B, <uyuu> V (1312.13), feito <feytu> BV (1400.18), vinho <uinhu> V (1682.8).
Todos os editores realizan emendas no texto do segundo verso do refrán, sen que ningunha delas sexa plenamente satisfactoria.
O texto dos manuscritos remite para unha forma adug(a) do presente de subxuntivo, de modo que, no caso de o mantermos (esse me adug’, e esse mi adugo), o refrán habería que o interpretar do seguinte modo: ‘o amor que eu levei de Santiago a Lugo, ese (amor) eu traia, e ese (amor) eu traio’. Porén, non resulta convincente tal interpretación, e non por acaso a maioría dos editores (coa excepción de Littera, que interpreta a forma verbal como presente do indicativo) emendan <adugu> para a converter nunha forma de pretérito (adusse, en Nunes e Toriello; aduxe, en Cohen).
Perante a necesidade dunha emenda, achamos que dous son os camiños máis xustificadamente acaídos para, a partir da lección dos manuscritos, acadar pleno sentido no refrán:
a) considerar un erro <g>/<b> (que non achamos no corpus) na transmisión de adug(o), explicábel pola influencia do adugo final de verso, que xustificaría tamén a acomodación con <u> perante a vogal palatal: adub’e ... adugo > adugu’e ... adugo (‘o amor que eu levei de Santiago a Lugo, / ese (é o que) trato, e ese (é o que) traio comigo’):
o amor que eu levei de Santiago a Lugo
esse me adub’, e esse mi adugo.
Así, o amigo respondería directamente á pregunta formulada pola amiga no primeiro verso da estrofa.
b) a hipótese máis económica talvez sexa que considerar que houbo un erro de copia <adug> por <aduz> que orixinase a posterior grafía <adugu> seguido da vogal palatal, inducida polo final adugo (‘o amor que levei de Santiago a Lugo me trae de volta, e esse amor eu traio de volta’):
o amor que eu levei de Santiago a Lugo
esse me aduz, e esse mi adugo.
A confusión <g>/<z> podemos documentala en B e V ao longo do corpus: azemela <azemela> B, <agemela> V (876.6); prazer <prager> B, <prazer> V (877.12); diz o <dizo> B, <digo> V (1156.14); narizes <narizes> B, <narig̃s> V (1471.8).
Anterior
