1065 [= RM 22,10]

Pero m’eu moiro, mia senhor

Bernal de Bonaval

Notas

Texto

• 1

  O verbo morrer en principio non é un verbo pronominal; porén, nas cantigas profanas detéctase ese carácter nunhas poucas pasaxes (véxase tamén 395.20, 511.7, 757.7, 758.11, 1005.11, 1097.9, 1235a.3, 1235b.3, 1474.8, 1590.4). Na prosa, tamén aparece esporadicamente algún uso pronominal do verbo morrer, por exemplo nas traducións galegas da General Estoria (véxase Martínez López 1963: 34) e da Crónica de Castilla e mais da Estoria de España (véxase Lorenzo 1975: 727), na Crónica Geral de Espanha de 1344 (véxase Cintra 1952-1990: III, 266), ou na Crónica de D. João I (véxase Fernão Lopes 1994: 396).

• 5

  Na lingua trovadoresca o verbo leixar aparece en complexos verbais (leixar + infinitivo) e tamén en estruturas equivalentes coa preposición a como nexo (véxase tamén 36.5, 308.16, 724.6 e 13 e 20, 911.2, 1416.14, 1590.14). Cfr. nota a 3.17.

• 7

  A relativa frecuencia da terminación gráfica -us no Cancioneiro da Vaticana en voces en que é xeral a terminación -os alcanza tamén ao pronome persoal vos, que por veces aparece como <uus> (cfr. un antecedente <uꝯ>), tal como acontece tamén no Cancioneiro da Ajuda.

• 9

  Embora en Nunes e Indini este verso fique hipométrico, a reintegración do pronome eu (cuxa omisión por contigüidade coa preposición en é doadamente explicábel: <eu en>) resolve a métrica versal e recupera a medida octosilábica (cfr. viv[o] en Littera). E, por outra parte, esta recuperación de eu restaura tamén a presenza simétrica do pronome suxeito na cantiga, xa que é utilizado en todas as estrofas con esta distribución: I, vv. 1, 2; II, v. 9; III, v. 16; IV, vv. 23, 26.

• 10

  Este verso, que funciona como unha unidade fraseolóxica, reaparece noutros autores: Roi Paez da Ribela (309.6) e Joan Garcia de Guilhade (1517.16).

• 12

  Neste verso, Indini interpretou como verbo é a conxunción inicial do verso, necesaria para ligar as sucesivas frases que constitúen o período exclamativo. Na realidade, esa forma verbal é xa se sobreentende en quen soubess’ora qual (é)!:
            ai Deus, quen soubess’ora qual
            e vo-la fezess’entender
            e non cuidass’i a perder
            contra vós por vos i falar! (vv. 11-14).

• 16-17

  Obsérvese a repetición da conxunción completiva que tras unha frase parentética, coa particularidade de que reaparece coa forma ca, variante concorrente ao longo do corpus (cfr. nota a 64.15): E Deu-lo sabe, mia senhor, / que, se m’El contra vós non val, / ca mi seria mui melhor / mia morte.

• 20

  Neste verso cómpre a expunción do adverbio i para recuperar a contaxe octosilábica: son precisamente estes elementos de escaso corpo fónico (artigos ou pronomes como o(s), a(s), eu; adverbios como i ou u; preposicións como a, de, en...) o que ao longo dos cancioneiros poden aparecer (ou desaparecer) con facilidade no proceso de copia e que, quer por razóns sintácticas, quer por razóns semánticas, quer por problemas métricos, poden ser detectadas no proceso editorial das cantigas.

• 23-25

  Aparentemente, repetiríase, de forma anómala, a palabra rimante nestes dous versos con fal, tal como BV transmitiron o texto, razón por que Littera emendou fal en sal no v. 25. Con efecto, a asociación entre sair e tempo, co mesmo significado de ‘acabar’ podemos achala en Don Denis:

  E certo podedes saber
  que, pero s’o meu tempo sal
  per morte, non á ja i al,
  que me non quer’end’eu doer (495.23).

  Son moi numerosas as confusións <s>/<f> e <f>/s> (nomeadamente polo alógrafo <ſ>) ao longo dos cancioneiros; limitándomonos ao fal – sal, véxanse as confusións entre as dúas formas verbais en 897.17 (fal <sal> A) e 948.7 (fal <sal> V). A forma verbal sal é P3 do presente de indicativo de sair (< salit), con evolución fonética regular (cfr. outras formas verbais como dol, fer, quer etc.; véxase Ferreiro 1999: §180a). Modernamente foi regularizada (sae ~ sai) conforme o paradigma xeral do verbo. Cfr. nota a 104.6, 1540.3.

• 26

  O pronome oblicuo tónico vós é utilizado como complemento directo sen preposición, feito frecuente no corpus trobadoresco (amand’eu vós).

• 28

  O verbo gradoar ‘alegrarse, estar satisfeito, congratularse’, do lat. gratulāri, ten un uso limitado no corpus das cantigas: 100.2, 824.1, 896.18, 1065.28, 1139.4, 1174.13, 1268.1. Ausente da produción prosística (véxase CGPA, s.v.), só existe unha atestación nas Cantigas de Santa Maria:
            Ond’avẽo pois assy que en Beja, u morava
            un ome casado ben con sa moller que amava,
            almoxerife del Rey era el, e confiava
            muit[o] en Santa Maria; mais avia gran tristura

  
            Porque non podi’aver fillo de que gradoasse
            e que pos sa mort’en seu aver erdeiro ficasse (CSM 224.25).

• 30

  A formación nominal ben-fazer ‘beneficio, auxilio, favor’, derivada do correspondente sintagma tan frecuente nas cantigas de amor, constitúe unha formación nominal (similar a ben-querer), frecuente no corpus das cantigas. De calquera maneira, o mesmo substantivo pode verse, en formulación singular e plural, noutras obras da última Idade Media, como na Crónica de D. Fernando:

  e as rrendas eram postas em seu poder, afora muitos herdamentos moviis e de rraiz e muito bem-fazer da rrainha sua irmãa (Macchi 2004: 355-356).

  Tamén no Livro das Confissões:

  ca veemos que alguũs synaaes dan largamente aos que lhe pormeten en grandes bem fazeres (Martín Pérez 2012-2013: 367).

• 31

  Recoñecendo a validade da lección de B (cfr. a proposta de Indini), optamos pola lección alternativa de V, que presenta a común e maioritaria perífrase aver + a + infinitivo (fronte a aver + infinitivo): ei sempr’a desejar vs. ei sempre desejar.