382 [= RM 9,9]

Pois que vós per i máis valer cuidades

Afonso Sanchez

Notas

Texto

• *

  Cantiga de amor fronteiriza co escarnio, especialmente polas sutís referencias dos vv. 7, 14 e 21.

• 1

  A hipermetría versal, por unha banda, e a inexistencia da expresión máis de valer orientan para a expunción da preposición de en vez da conxunción que (Arbor, Longo), de modo que fica un verso moi similar a porque cuidades máis valer per i, de Joan Airas (1027.10).

• 6

  O pronome min (tamén no v. 13), como as restantes formas pronominais tónicas oblicuas (mí ~ min, ti, nós, vós, el ~ ela), pode aparecer como complemento directo sen preposición, como forma libre, con algunha frecuencia na lingua trobadoresca.

• 7

  A solución métrica do verso máis económica semella a proposta en Longo, coa reintegración da copulativa inicial e a restauración da vogal final de fuso. Ademais, esta solución é condicente co verso simétrico da estrofa II: [e] nunca vós melhor fus[o] enchades (v. 7) / e nunca vós melhor mouro matedes (v. 14).
  Encher o fuso debe constituír un proverbio ou dito popular cuxos rastros fican en cantares como o seguinte:

          A miña roca empenada,
          o meu fuso por encher,
          a miña sogra enterrada,
          o meu home por nacer (Cabanillas 1951: 100).

  O seu significado, por tanto, debe ser ‘conseguir o obxectivo, rematar a tarefa’.

• 12

  A rima en -az (praz) esixe modificar a lección <fez> dos manuscritos.

• 14

  Nótese, de novo, a probábel presenza doutro proverbio que talvez signifique o mesmo que encher fuso (v. 7). Cfr. o seguinte texto de António Prestes (Auto da Ave Maria, vv. 1426-1429), do século XVI¹ :

          Mais tem, que sem matar mouro
          nem pagão
          nem suar nada seu pão
          sem ser Mina, o hão por ouro.

• 19

  A expunción de <a> de modo que transpareza a xeral frase verbal seer razon (coas variantes seer con razon e seer de razon) resolve a hipermetría versal.

• 21

  A frase proverbial recollida neste verso, cuxo significado non se percibe con total clareza, parece indicar que non vai ter quen a ‘acariciase’ (o peixe non ten mans), aínda que Mariña Arbor suxire prácticas autoeróticas femininas a partir de coçar ‘rascar, acariciar’ e o uso que se lle daba a algún tipo de peixe. Neste sentido, os vv. 7 e 14 poderían ter unha segunda lectura, tamén de carácter erótico, cunha alusión ao órgano sexual masculino en fuso e a manter relacións sexuais cun home inferior en matar mouro.

  De todos os xeitos, coçar significa ‘ter cópula con’ no Cancioneiro Geral de Garcia de Resende (véxase Dias 2003: VI, s.v. coçar), sentido confirmado por diversas pasaxes do antecitado cancioneiro: 

  eu sei bem que vos coçava
  e que quando m’aprazia, 
  em osso vos cavalgava (Dias 1990: I, 19).

  Por súa parte, mão, como outras voces terminadas en -ão e en -ao (nomeadamente mao, véxase nota a 485.20), presenta nos apógrafos italianos a forma gráfica <aāo> ou <āao>, con duplicación vocálica característica destes encontros vocálicos, presente na escrita galego-portuguesa desde os seus inicios e con frecuencia progresiva nos textos finais da Idade Media.

  De feito, ao longo do corpus das cantigas <-aão>, con algunhas variantes e/ou lapsos de copia, rexístrase en alão (1450.2), mão (461.26, 1118.11, 1314.8, 1387.5), cristão (1119.21), Foão (1338.1), irmão (1118.18), temporão (1471.13), verão (1624.5) e vilão (115.30, 1592.5).

• 24

  A pesar do constante uso de liar ‘ligar, atar, prender’ (456.11, 920.5, 1205.14, 17, 19 e 22) e liado (1359.4), os manuscritos apuntan á forma lear, descendente lexítimo (documentado tamén na lingua moderna), a lección de B apunta á forma lear, do lat. lĭgāre. O erro <d>/<l> que aparece noutras pasaxes: <t’lhadas ed’s> B trilha-las-edes (457.13), <eda> V ela (865.28), <da> V lá (1451.6), <filhado> B filha-lo (1504.3), <deiteyra> B leiteira (1530.12).
  O verso, coa expresión fazer un feixe, deberá significar, pois, ‘atade todo e facede un feixe’.