I. Edicións críticas: Lapa (1970 [1965]: 239-240 [= LPGP 343-344]); Paredesa (2001: 133); Lopes (2002: 152); Paredesb (2010a: 115); Littera (2016: I, 389).
II. Outras edicións: Molteni (1880: 152); Michaëlis (2004 [1896-1905]: 157-158); Machado & Machado (1950: II, 311-312); Paredes (2010b: 90-93); Paredes (2010c: 67-68); Rios Milhám (2018b: III, 460).
III. Antoloxías: Filgueira Valverde (1980: 73-74); Tavares (1987: 210-211).
1 quer’] q̄ir B 3 pena] peq̄na B 4 velha’n] Veerlh an B 5 Gonçalo Mar[t]ĩiz, que é] goncalo mrījz que he / (que he) B 9 falir] falquir B 10 eu] en B 14 estas] ostas B; nos] nos B 20 deita[de-a]] Dota B 21 peior] peyior B 23 bon conselho] Bon conselho bon conselho B 24 vós conselhades] uꝯ con soshades B 25 pena] pēqna B 27 máis] mꝯ B
1 pregunt’ar] pregunta Littera 4 velha’n] velh’an Lapa, Paredesa, Paredesb 5 Mar[t]ĩiz] Martinz Lopes : Martins Littera 11 nen na] nen’a Lopes, Littera 20 deita[de-a]] bota[de-a] Lopes, Littera; ũu] un Lapa : um Lopes, Littera 19 á ja] aja Lapa, Paredesa, Paredesb : haja Lopes, Littera 25-26 si / [i] o fezesse, faria mui mal] s’i / o fezese, faria mui[to] mal Lapa, Paredesa, Paredesb, si / o fezesse, faria mui mal Lopes, Littera
(I) – Quero facerlle unha pregunta ao rei, que adoita vestirse ben e con elegancia: por que foi el usar unha pel vella nun bo pano? E queremos rir eu e Gonzalo Martĩiz, que é home moi aposto, abofé, e tamén quereremos comentar o asunto.
(II) – García Pérez, vós podedes criticar: nunca errei, sen dúbida, en querer usar unha pel vella na corte nin sequera en ocultala; pero ben a defenderei de tanta crítica: nunca me agradou usala na corte, mais estas guerras fannos andar dun lado para outro.
(III) – Señor, moi ben vos librastes das miñas críticas pola pel vella que vos vin traer posta; e xa que vos queredes desfacer dela, se me crerdes, faredes deste xeito: mandade axiña isto, sen dúbida: botádea logo nun vertedoiro, pois nunca vin unha pel peor ca esta.
(IV) – Garcia Perez, non sabedes dar bos consellos, polo que vos ouvín, xa que me aconsellades tirar en tal lugar esta pel, pois se alí o fixese, faría moi mal; e coido que é moito mellor darlla aquí a un cabaleiro vilán.
Esquema métrico: 4 x 10a 10b 10a 10b 10c 10c 10b (= RM 101:12)
Encontros vocálicos: 1 quer’a‿el; 19 i‿al; 20 u͂͜u
A harmonización vocálica nos verbos coa estrutura e...ir (> i...ir) é moi frecuente nos textos medievais, provocando a concorrencia de formas como pedir ~ pidir ou vestir ~ vistir. O mesmo acontece en voces relacionadas con estas, coa terminación -ido~-ida (midida, vistido). Cfr. nota a 42.14.
Nótese a repetida (tamén no v. 25) confusión do copista entre pena e pequena.
A pena veira (tamén nos vv. 10 e 16) fai referencia a unhas peles de cores variadas (cfr. lat. pēnnam uarĭam> pena veira), en xeral valiosas, que eran fundamentalmente empregadas nos forros (véxase Vallín 2019: 657-661).
Aparentemente, o texto subministrado por B permitiría unha lectura máis fiel ao manuscrito: veer-lh’an bon pan’... Con todo, a métrica (esa lectura implica unha sílaba de máis) e o sentido da composición levan para a emenda que xa todos os editores realizaron, en liña coa resposta do rei na seguinte cobra:
...: nunca de pran foi falir
en querer eu pena veira trager
velha en corte nen na sol cobrir (vv. 9-11).
Deste modo, no verso comparece a preposición en nunha crase coa voz anterior (habitualmente coita e dia), tal como se rexistra esporadicamente no corpus; en calquera caso, esta crase ten unha maior presenza no Cancioneiro da Ajuda, que nalgúns casos a presenta fronte a B, que mantén a integridade de en (87.3, 133.15, 279.r1, 306.10) ou que, alternativamente, omite a preposición (70.28, 89.19, 199.14). Véxanse tamén 28.14, 43.20, 59.3, 60.7, 83.19, 133.2, 138.7 e 9, 141.9, 154.r1 e r3, 155.7, 263.6, 267.2, 270.19, 282.8, 388.5, 390.2, 395.7, 460.4, 465.10, 804.7, 1062.10, 1080.1, 1145.23 e 1420.11. Cfr. nota a 6.4.
Gonçalo Martĩiz é un personaxe non localizado.
A forma foi é tamén P1 de pretérito de seer (e de ir): a pesar de que en xeral se estabelece unha oposición P1 / P3, fui (< fŭī) / foi (< fŭĭt), pola acción metafónica de -ī final nalgúns pretéritos fortes (cfr. tamén fiz vs. fez, sive vs. seve, tive vs. teve etc.), foi pode ser tamén resultado de P1, o mesmo que fui aparece esporadicamente como forma de P3 (sen efecto metafónico, por tanto, ou con xeneralización analóxica de unha ou outra persoa).
O verbo bulir, como fugir, é variante da forma bolir, que sofreu un proceso de asimilación e harmonización vocálica ([o...í] > [u...í]) que afecta tamén as formas conxugadas; un proceso similar verifícase noutros verbos con representación no corpus profano: cuspir (vs. cospir), destruir (vs. destroir), nuzir (vs. nozir); o mesmo acontece coas formas avurrido ou fugido. Cfr. nota a 460.2.
Nótese a presenza da raíz crev- nos tempos de pretérito, aínda sobrevivente perante as formas innovadoras de carácter analóxico que tamén se rexistran no corpus das cantigas profanas, onde aínda son minoritarias as formas creesse (pretérito de subxuntivo) e creer (futuro de subxuntivo). A mesma raíz, nas formas crevestes, crevesse e crever, pode verse tamén nas seguintes pasaxes: 149.7, 470.13, 534.7, 832.2, 1050.14 e 20, 1257.10, 1368.11, 1502.4 e 1666.6. Vexase Mariño Paz (2005: 192-196).
A reiteración da unidade fraseolóxica (e) non á ja i al ~ (e) al non á ja i, xunto con ja i al non á, en liña con outras do tipo u al non á (véxase Glosario, s.v. aver1) obriga a presentar deglutinar a lección <aia> para confirmar e non á ja i al tamén nesta composición. Cfr. nota a 105.9.
A lacuna métrica parece solicitar a forma deitade, en P5, co pronome correspondente, de modo que o verso fique isométrico.
O indefinido u͂u (e tamén algu͂u e neu͂u) debería, aparentemente, computar como bisilábico, e así acontece con certa frecuencia ao longo do corpus; porén, na maior parte das súas aparicións funciona como unha forma monosilábica, revelando dese xeito que se trata dunha grafía conservadora. Algo similar acontece con bõo ~ boo (véxase nota a 241.10) e, aínda en menor medida, sõo ~ soo (véxase nota a 10.25), que son basicamente voces bisilábicas, aínda que nalgunhas ocasións computan como unisilábicas.
O vocábulo muradal significa ‘esterqueira, lixeira’.
En todas as edicións da cantiga, <ssi> é interpretada como s’i, isto é, crase da condicional se e o adverbio i, que semanticamente cadra ben co contexto. Porén, a resistencia da conxunción se á crase e, mesmo, á sinalefa (véxase Ferreiro 2013b) aconsella interpretar a lección de B como unha simple variante da condicional, que nos textos medievais do século XIII está ben atestada (Maia 1986: 881-882)1
: lémbrese que, en orixe, a vogal /i/ debería ser o resultado do lat. sī, e nos apógrafos italianos aparece tamén como variante concorrente de se, tanto en B (véxase 1173.5 <si> B, <se> V)2
como en V (1216.6 <se chorar nõ> B, <si chorar non> V). Esporadicamente, esta forma condicional si ~ sy tamén se acha nalgunha outra obra, como no Livro de Linhagens do Conde D. Pedro (véxase Mattoso 1980: II/1, 255, 393; Brocardo 2006: 51, 136), na Crónica Geral de Espanha de 1344 (Cintra 1952-1990: IV, 194, 196) ou no Livro das Confissões (Martín Pérez 2012-2013: 284, 306, 325, 365, 368). Do mesmo xeito, tamén se encontran usos esporádicos de si condicional en documentos notariais (véxase, por exemplo, Lucas Álvarez & Lucas Domínguez 1996: 87).
Por outra parte, a aparición en rima de partículas átonas ou semitónicas prodúcese precisamente coa condicional se (605.1-2 se - que) e mais tamén con que (862.13-16 que - dê).
A hipometría versal resólvese coa consideración dun adverbio i no inicio do verso, mellor do que un uso de fazer muito mal (Lapa, Paredes), pouco condicente co contexto.
Coteife ‘soldado inferior, cabaleiro vilán’ é unha voz de orixe árabe que se liga a nojoso e a vilão ou vilan (véxase 115.13, 371.24); é case exclusivamente utilizado por Afonso X en composicións escarniñas (459.4 e, sobre todo, 477, vv. 1, 5, 6, 11 e 489, vv. 6, 7, 13, 19, 25, 31), para alén de Roi Queimado (1404.24) e Joan Soarez Coelho (1434.19).
Precedente
