470 [= RM 18,12]

Don Airas, pois me rogades

Afonso X

Notas

Texto

• *

  Esta cantiga constitúe un exemplo de «intertextualidade parodística», en que Afonso X reutiliza o refrán da cantiga 800, de Fernan Froiaz (mui longi de min e mui sen meu grado), con efecto cómico (véxase Gonçalves 2016 [1992]: 225).

• 1

  Don Airas fai referencia, probabelmente, ao trobador Joan Airas de Santiago, que na cantiga 968 se dirixe ao senhor rei de Castela para pedir xustiza, ameazando na fiinda con finalmente a reclamar ao rei de Portugal.

• 2

  A forma verbal dia, presente de subxuntivo, é evolución (que chega até hoxe en falas dialectais galegas) da forma latina dĕm co SMT -a e posterior evolución do hiato -éa > -ía (véxase Ferreiro 1999: §205b). Igual que na lírica profana, aparece esporadicamente nos textos medievais. Así, por exemplo, nas Cantigas de Santa Maria:

  roga por nos a seu Fillo que nos da tentaçon 
  daquel astroso nos guarde e nos livre d’ocajon 
  e que nos dia saude cada que nos mester for (CSM 378.20).

  Mais tamén na documentación notarial, como mostran as múltiplas ocorrencias das diversas formas do presente de subxuntivo no CGPA. Na realidade, é unha evolución que tivo o seu paralelo na forma estía, presente de subxuntivo de estar, a partir de stem etc. (véxanse tamén as formas do presente de subxuntivo de estar no CGPA).

• 3

  A expresión en concelho (‘publicamente’)¹ constitúe unha locución adverbial que se reitera no corpus (véxase tamén 6.32, 983.13, 1552.19, 1612.8), coa variante a concelho (629.8).

• 5

  O refrán da cantiga é o mesmo (coa substitución con > sen) que o da composición nº 800 (mui longi de min e mui sen meu grado), unha cantiga de amigo de Fernan Froiaz.

• 6

  A formulación do verso en Lapa non é satisfactoria do punto de vista ecdótico, ao tempo que fica hipométrico en Lopes.

• 7

  Semella que o texto deste verso está deturpado, e que debemos ter en conta a existencia da construción de estar cun adverbio modal (ben, mal, melhor, peior...) coa rexencia da preposición de (cfr. Glosario, s.v. estar, acepc. 7). Así, se consideramos un erro <c>/<u>~<v>, dese modo poderemos estabelecer unha lectura vou para a lección <con> ou <cou>, a partir do erro comprobado, por exemplo, en 685.7 (vivede <Vuiede> B, Cuiede> V), 746.14 (averei <ueerey> B, <acerey> V) ou 1312.9 (verv’antig’ <uer cãtig> B, <ueruãtig> V). Mesmo cabe a posibilidade de que o erro sexa produto da confusión uou→non→con, pois tamén está comprobado o erro <non>~<nõ>/<uou> (véxase 295.15, 974.26, 978.23, 1012.20 ou 1322.5):
            E por [vos] eu ben conselhar
            non de vós vou estar peior
            ca vos conselh’eu o milhor.
  Isto é: ‘E por eu aconsellarvos ben, non vou ficar peor convosco, pois aconséllovos o mellor’.

• 8

  Por volta de ei apreso aparece a frase formularia per quant’eu de vós apres’ei, con variacións redaccionais en 230.10 e 1118.20. Aliás, obsérvese a aparición case literal desta frase formularia nas Cantigas de Santa Maria: Poren don Affons’ el Rei / na ssa capela / trage, per quant’ apres’ ei, / end’ a mais bela (CSM 18.82).

• 13

  Nótese a presenza da raíz crev- nos tempos de pretérito, aínda sobrevivente perante as formas innovadoras de carácter analóxico que tamén se rexistran no corpus das cantigas profanas, onde aínda son minoritarias as formas creesse (pretérito de subxuntivo) e creer (futuro de subxuntivo). A mesma raíz, nas formas crevestes, crevesse e crever, pode verse tamén nas seguintes pasaxes: 149.7, 460.18, 534.7, 832.2, 1050.14 e 20, 1257.10, 1368.11, 1502.4 e 1666.6. Vexase Mariño Paz (2005: 192-196).