778 [= RM 9,13]

Ũu ricome, a que ũu trobador

Afonso Sanchez

Notas

Texto

• *

  Cantiga incompleta.

  Nesta composición, a expresión seer melhor / melhor seer, situada no verso final das estrofas (vv. 5 e 14, respectivamente), sustenta unha aequivocatio que é fundamental para entender o carácter satírico da peza. Nunha primeira lectura, o significado do verbo é o etimolóxico: o aristócrata responde que está ben sentado onde está, mesturado cos seus homes, e que non quere sentar noutro lugar máis representativo (entre outros nobres), o que xa de por si representa unha falta de cortesía. Mais por tras desa ocúltase outra lectura en que o verbo seer ten o sentido actual do verbo ser. Indirectamente Afonso Sanchez acusa ao alto nobre de non querer “ser mellor” en todos os aspectos que atinxirían á súa condición de alto representante da nobreza.

• 1

  O indefinido ũu (e tamén algũu e neũu) debería, aparentemente, computar como bisilábico, e así acontece con certa frecuencia ao longo do corpus; porén, na maior parte das súas ocorrencias (véxase tamén no v. 4) funciona como unha forma monosilábica, revelando dese xeito que se trata dunha grafía conservadora (ũu). Algo similar acontece con bõo ~ boo (véxase nota a 241.10) e, aínda en menor medida, sõo ~ soo (véxase nota a 10.25), que son basicamente voces bisilábicas, aínda que nalgunhas ocasións computan tamén como unisilábicas.

• 2

  A representación gráfica “ric’ome” ou “ric’home” parecería suxerir que estamos perante o sintagma home rico con inversión posicional e crase entre os dous elementos; na verdade, ricome é xa vocábulo que leva consigo unha limitación semántica, pois é equivalente a ‘individuo pertencente á primeira clase da nobreza’.

• 3

  A lección dos manuscritos non autoriza a conversión do adverbio u no pronome eu (Lapa, Lopes, Longo), pois ten todo o sentido tal como os códices presentan a secuencia, coa antecipación do CD (ricome, v. 1) que reaparece no v. 4 no pronome o (Ũu ricome ... vi-o); isto é: ‘Un ricome, a quen un trobador trobou arestora no pazo real, sentándome, cando tras de min catei vino estar nun lugar peor...’.

• 5

  Nesta cantiga é frecuente a contaxe unisilábica de hiatos etimolóxicos, conservados graficamente: vīi·d(e), v. 5; see·d(e), v. 6; a·sseen·tei, v. 8.

• 6-7

  Nótese o sentido etimolóxico do verbo seer (seede, sejo, seer), procedente do lat. sĕdēre ‘estar sentado’ (cfr. asseentar, v. 8). Canto á forma sejo, P1 de presente indicativo de seer, resultado da conxugación regular de sĕdēre neste tempo (sĕdĕō, sĕdes etc.), compite desvantaxosamente cos resultados de sŭm (> son) e *sono (> sõo, soo) (véxase Ferreiro 1999: §218b).

• 7

  O verso é hipermétrico.

• 8

  A medida decasilábica do verso impón a emenda assi > si, a partir da equivalencia das formas assi ~ si ~ se en frases de teor desiderativo. A respecto da emenda, véxase 1654.17, onde no verso non á perdon que s’i possa asconder o Cancioneiro da Vaticana presenta a lección <assy> fronte ao correcto <ssy> de B, que neste contexto debe ser interpretado como s’i.

  Neste sentido, a frase formularia de tipo aseverativo si veja prazer ~ se veja prazer, tamén en  440.9, 571.9, 1060.1, 1198.3, 1624.1 (coa introdución de eu en 416.9), presenta a variante assi veja prazer (79.16, 384.16, 419.4), coa introdución de eu en 416.9,  e tamén se vejades prazer (877.12) e mais se prazer vejades (1174.1) con mudanza para a P5.

• 9

  A forma ocajon (511.24), é unha variante da forma xeral cajon ‘desastre, desgraza, dano’, procedente do lat. occasiōnem, que perdeu a vogal inicial por un proceso de aférese (ao tempo que por posíbel segmentación da forma de artigo). De calquera forma, ocajon é a forma xeral, xunto con oqueijon, nas Cantigas de Santa Maria (véxase Mettmann 1959-1972: IV, s.v.), e, fóra da poesía, este vocábulo áchase con todas as variantes (cajon, ocajon, enqueijon, oqueijon etc.) en diversos textos prosísticos (CGPA, s.v.). No corpus trobadoresco profano, véxase tamén a variante aqueijon en 1590.18, para alén da forma acajon presente nesta cantiga, variante debida a un proceso de asimilación progresiva.

• 11

  É obrigada a expunción de <a> inicial no verso, en liña con outras pasaxes dos cancioneiros onde achamos intromisión dese elemento <a>, ben en perífrases verbais (véxase nota a 55.17) ben introducindo erroneamente un CD (véxase nota a 68.1); para alén destes casos, aínda se poden localizar outros en que <a> non cumpre unha función definida: B (77.8), V vs. B (497.7, 785.6, 1681.10), BV (1663.2).

• 12

  O probábel galicismo cochon ‘cocho, home ordinario, vilán’ (tamén en 371.10, 489.31, 1575.27) podería ser formación autóctona a partir de cocho, pois -on é sufixo despectivo-aumentativo. Como substantivo, cochon alude a un ‘home vil e ordinario’ e, por extensión, tamén a ‘criado, servente’, cunha forma feminina cochõa (1434.9). É unha voz extremamente pexorativa, que tamén é utilizado como adxectivo (véxase nota a 371.10).