1363 [= RM 87,18]

Sela aleivosa, en mao dia te vi

Lopo Lias

Notes

Text

• *

  Esta composición está tamén incluída na rúbrica que precede a cantiga UC 1355, e que afecta ás cantigas UC 1355-1366: «Don Lopo Lias trobou a ũus cavaleiros de Lemos; e eran quatro irmãos e andavan sempre mal guisados; e por én trobou-lhis estas cantigas».
  Canto á estrutura métrica, achamos que o refrán da cantiga presenta unha combinación de 10+12 sílabas, que pode verse noutras composicións, por exemplo na cantiga 276 (= RM 160:4).

• 1

  O xeral resultado mao do lat. malum é sistemático cando vai posposto ao nome, mais convive coa forma con perda de vogal final por posición proclítica (mal) en certos sintagmas. No que a pecado di respecto, mao pecado é solución minoritaria verbo de mal pecado, do mesmo xeito que se rexistra mao dia (vs. mal dia) e mao preço ou mao prez (vs. mal preço, mal prez).
  Canto á medida do verso, e para alén das dúas sinalefas, a única posibilidade de considerar un decasílabo é o cómputo unisilábico de mao, feito non imposíbel pola relativa frecuencia desta medida na aglutinación ao (véxase nota a 336.8).

• 2

  O cantar da sela é o son producido ao renxer (véxase nota a 1361.3).
  Nótese a reaparición de Rodrigo, xa presente noutra cantiga de Lopo Lias (1361.2).

• 5

  Ir en ousso é ‘cabalgar a pelo, sen albarda ou sela’. Para esta rara voz só achamos tres documentacións, todas elas relativamente tardías. A primeira, no Livro de Ensinança de Bem Cavalgar Toda Sela, de D. Duarte:

  Capitullo sexto Do cavalgar em ousso e bardom. Quynto, cavalgar sem estrebeiras em bardõoes, ou todo em ousso. E aquestes tẽe toda sua meestria no apertar das pernas, e teersse dereito (Piel 1986: 19). 

  Achamos que o ilustre filólogo erra cando relaciona ousso con osso, sen dúbida condicionado pola semántica de ousso; eis a súa nota explicativa na edición: “A grafia ousso reflecte, salvo êrro, a pronúncia fechada do o, que contrasta com o timbre aberto no plural”. 
  A segunda ocorrencia encóntrase no Tratado d’Alveitaria do Mestre Giraldo, no cap. XII, sobre os modos de “meter o freo” ao cabalo:

  E desque for husado do ffreo deytemlhy saco ou pano ligeiro per dous dias e tragãno mansso pellos campos. E depois caualguem em elle hũ homem ligeiro em ousso com uara e sem esporas e tragao em muj pequeno passo e hũu homem ante ell e esto seia cada dia manhaa e serão (Pereira 1909: 13).

  A terceira atestación de cavalgar em ousso comparece nos Evangelhos e Epístolas com suas Exposições em Romance (tamén, significativamente, a voz foi lematizada polo editor do texto en osso): 

  E hijndo os discipollos fezerõ como lhes mãdara Jhesu e trouxerom a asna e o burrinho e poserom sobre elles suas vistiduras e assentarõno ençima. Esta foy a reuerença que fezerom os discipollos a xpisto que nõ o leixarõ caualgar em ousso mas ante em lugar de sella lhe poserõ de baixo seus vistidos (Machado 2008-2013: 597).

  Probabelmente, a súa orixe resida na voz aussus ‘vélaro, pel curtida de ovella’, talvez usado como alternativa á sela. Véxase o Glossarium de Ducange.
  Neste sentido, resulta certamente discutíbel a reconversión de ousso en osso por parte de Lopes e Littera, que, por outra parte, indican o significado correcto, xa en Lapa.

• 8

  A necesaria reintegración de unha sílaba métrica solicita o adverbio ja, presente en expresións similares ao longo do corpus: non lhe quero ja sofrer ren (84.9); e quero ja sempre coidar / en qual vos vi (411.5); en esta razon / vos quero ja loar toda via (1506.10) etc.

• 9

  Aínda que, en principio, ma é tamén unha forma correcta para o posesivo átono feminino (véxase nota a 104.18), débese advertir que, en xeral, a forma ma é produto dun erro de copia, como mostran as varias leccións <m\h/a> ou <m\h/as> dos apógrafos italianos: 599.13, 678.8, 966.8, 984.1, 1009.1, 1297.1. Para alén disto, en xeral a forma ma(s) aparece só nun dos cancioneiros, fronte aos restantes testemuños manuscritos coa forma <mia> ou <mha>: B vs. A (190.r1 na estrofa II, 197.9), AB vs. V (403.14, 404.1), V vs. B (505.3, 506.13 e 21, 554.10, 556.9, 557.17, 604.r2, 605.4 e 10, 609.4, 625.1, 636.1, 794.9, 859.3, 887.5 e r1 nas estrofas I-III, 966.8, 970.12, 992.3, 1000.16, 1002.r2 na estrofa III, 1165.r2 na estrofa I, 1453.4 e 7, 1457.3, 1459.r1 e r2 na estrofa II, 1468.1, 1469.2, 1470b.6, 1483.r), AV vs. B (887.5 e r1 nas estrofas I-III), e B vs. V (548.5, 632.1, 634.13, 645.9, 690.1, 1363.r2 na estrofa II).

• 11

  Consideramos que o verso computa como decasilábico (oi·ma·is), pois existen indicios suficientes para considerar que a contaxe bisilábica de mais ~ máis era un feito na lingua trobadoresca, nomeadamente a partir da análise das leccións manuscritas de preto dun centenar de pasaxes que apoian tal consideración métrica (Ferreiro 2016c).
  Con relación á palabra rimante esteos (do lat. sty̆lum ‘columna, estaca, punzón, estilo’, procedente do grego), debe ser subliñado o feito de aparecer en rima con Deus e meus, voces monosilábicas con ditongo [ɛws], en principio. A existencia da rima esteos : Deus : meus suxire que meus e Deus xa podían funcionar con ditongo con fechazón vocálica ([ews]), ao tempo que implica unha pronuncia bisilábica de esteos. De calquera forma, esta serie fónica constitúe unha anomalía rimática no conxunto do corpus lírico profano.

• 12

  Perante a hipometría versal semella necesario reintegrar unha sílaba, que ben podería ser ar a teor do contexto gráfico (*Des oimais non tragerei esteos / nen [ar] arções, ...). Porén, non achamos no corpus que esta partícula intensificadora poida aparecer sen a correspondente forma verbal; é por isto que non achamos mellor alternativa que a reintegración do artigo constitúe a máis directa solución ecdótica.

• 13

  A palabra enmiigos constitúe un dos resultados medievais de ĭnĭmīcum, de contaxe cuatrisilábica en calquera caso.