402 [= RM 31,3]

Senhor fremosa, des que vos amei

Estevan Faian

Notas

Texto

• *

  Sobre o carácter de verdadeira cantiga ateúda atá a fiinda desta composición, incluída na relación de Gonçalves (2016 [1993]: 269-270), véxase nota á cantiga 15. 

  De todos os modos, nesta cantiga falta a fiinda, que os apógrafos italianos non transmitiron nin indican explicitamente. É por isto que na edición de Zapico Barbeito se impugna o carácter de cantiga ateúda desta composición, que resolve atribuíndo carácter interrogativo ao refrán:

  Se poderia de vós aver ben,
  e que fezes’ eu i pesar... a quen?

  Porén, esta decisión editorial –que respecta a letra dos manuscritos– acarreta problemas na articulación discursiva da cantiga, que parece efectivamente precisar unha fiinda ausente dos manuscritos.

• 4

  A presenza de -n- na forma manuscrita <bona> de V é simple indicación gráfica da nasalidade fonolóxica de /õ/ (confirmada neste caso pola lección de B), o mesmo que noutras voces que se rexistran esporadicamente, en especial, nos apógrafos italianos (case sempre con unha das documentacións correcta) en <alguna> algũa e <(h)una> ũa, <capaton es> çapatões, <certano> certão, <lontano> loução, <lunar> lũar, <mano> mão, <pardonar> perdõar, <poner> põer, <uano> vão, <ueno> vẽo, <uilano> vilão. Sobre estas grafías e as formas do tipo irmana, véxase Ferreiro 2008b. Cfr. nota a 582.3.

• 5

  A conxunción se cumpre diferente función sintáctica no primeiro verso do refrán de cada estrofa, xa que é condicional nas dúas primeiras, mentres que funciona como completivo na estrofa III. Véxase nota a 208.4. Cfr. nota a 27.4.

• 6

  Ao longo do corpus das cantigas profanas rexístrase a locución de carácter concesivo e que (‘aínda que’), en xeral emendada polos editores para en que, tal como acontece neste caso (ou segmentada por medio da puntuación), por ser infrecuente no período medieval:

  quand’aqui chegar, 
  e que lh’eu falar non quiser, 
  muito terrá que baratou 
  mal porque tan muito tardou (729.4); 

  pois m’el ben quer, e que lh’eu faça mal, 
  que faria se lh’eu fezesse ben? (743.5); 

  E que me non pesass’a mí por al, 
  pesar-mi-á [én] muito por ũa ren: / ... (818.7); 

  E que mi queirades valer, 
  ai coita do meu coraçon,
  ben sei eu, se Deus mi perdon: / ... (885.6); 

  e des oimais, quer se queixe, quer non, 
  e que se queixe, non mi pode dar 
  maior afan (1128.11).

  De todos os xeitos, a existencia desa locución é confirmada polo seu uso noutras obras afastadas territorial e cronoloxicamente das cantigas: 

  E que [ed.: E, que] vos eu quisesse contar como el rei dom Rodrigo era vestido e da sua nobreza, certo eu nõ saberia dizer cõ verdade (Crónica Geral d’Espanha de 1344; Cintra 1952-1990: 330)

  e que o fosse, foy-o de hũu mui nobre rrei (Fernão Lopes, Crónica de D. Fernando; Macchi 2004: 255).

• 9

  O pronome vós, como as restantes formas pronominais tónicas oblicuas (mí ~ min, ti, nós, vós, el ~ ela), pode aparecer como complemento directo sen preposición, como forma libre, con algunha frecuencia na lingua trobadoresca.

• 10

  A P1 do presente de indicativo (e o presente de subxuntivo) de servir presenta, nun primeiro momento evolutivo, iode na desinencia (sĕrviō > sérvio; sĕrvĭam > sérvia etc.), que posteriormente desapareceu (servo; serva etc.) para, finalmente, seren formas semirregularizadas en sirvo, sirva etc. solidariamente con outros verbos similares da terceira conxugación (dormir, mentir, sentir etc.) (véxase Ferreiro 1999 [1995]: §192a). Este testemuño de servo súmase aos presentes en 36.17, 374.14, 1172.1 e 1543.7, formas aínda moi minoritarias fronte ás xerais sérvio e sérvia.

• 11

  Nesta cantiga detéctase o erro <uꝯ> vós en BV (tamén nos vv. 16 e 17, mais cfr. <uos> na v. 5), en liña cun lapso que se rexistra nos tres grandes cancioneiros. Véxase este mesmo erro en A fronte ao Cancioneiro da Biblioteca Nacional (vós <uꝯ> A : <uos> B) en 72.13, 88.20, 90.16, 133.10, 134.24, 138.14, 315.8. Mais tamén se atesta o mesmo lapso de copia en BV, con lección errada coincidente tamén en 791.13, 840.17, 855.13, 920.14, 929.r1 (vv. 5, 11 e 17), 1052.5, 1111.11, 1195.15, 1264.6 etc.; do mesmo xeito, aparece en cantigas transmitidas só por un dos cancioneiros italianos: 183.17 e 185.21 (en B); 1013.1 (en V); e aínda existe en pasaxes con diferente lección conforme os manuscritos: 900.7 (<uꝯ> B vs. <uos> AV), 1022.7 (<uꝯ> V vs. <uos> B).

• 14

  Nas edicións precedentes da cantiga, en esencia coincidentes, este verso é obxecto de forte emenda; porén, e malia o erro da lección manuscrita, pode reconstruírse con bastante certeza a partir do texto transmitido por B e V.
  O pronome tónico vós cumpre función de CI sen preposición (véxase nota a 4.9). Isto é: ‘de servirvos a vós quen vos mereceu’.

• 16

  O feminino analóxico senhora, de xeración tardía na lingua, é aínda na lingua trobadoresca excepcional con relación á forma invariábel senhor, xa que só se atesta en Afonso Sanchez (383.27), Don Denis (551.24 e 29), Martin de Caldas (1211.9), Fernand’Esquio (1315.3, 8 e 13) e Gil Perez Conde (1546.23, 1547.16).

• 18

   Carolina Michaëlis, seguida por Littera, remata o refrán con alguen, para cerrar sintáctica e semanticamente a composición que, como xa foi dito, non presenta fiinda en BV. A propia editora suxire a posibilidade de a cantiga ser incompleta: «Supponho que o refram teria no fim esta variante, ou então que a cantiga continuava com uma fiinda, en que o poeta rematava o sentido».
  Por súa vez, Marcenaro cerra a cantiga con quen, atribuíndolle un valor inexistente ao relativo, tal como se percibe na versión ao italiano do derradeiro refrán: «se potessi avere la vostra benevolenza per cui potessi far patire qualcun altro».