aver dereito
'ter razón, ser tratado con xustiza'. Cf. aver meu dereito, aver o seu dereito
En xeral, rexe a preposición de, aínda que tamén pode aparecer coas preposicións a e en
14.7 Dereit’ei, / que da ren que máis amei, / daquela me segudades 68.2 Ome que gran ben quer moller / gran dereit’á de trist’andar||88.11 mandade-m’ir e log’enton / poderedes dereit’aver / de min qual vos ora direi||140.9 e tenno que ei dereit’i / d’amar tal sennor máis ca mí||147.20 de me doer gran dereit’ei / de quen assi for amador||270.6 ca dix’eu ca morria por alguen, / e dereit’ei de lazerar por én||1051.8 E, se m’ela mui gran torto fez i, / Deus me leixe dereito dela aver||1199.10 e, se o eu fiz, / nunca del aja der[e]ito nen d’al||1431.10 gran d[er]eit’ei de gaar [muitos] dões 32.9 Muit’i a aver gran pavor / ei dereit’, e en me temer / d’Amor||700.6 gran dereit’ei a ‘ndar led[a], / e andade migo ledas 1073.4 mais dereit’ei en me queixar d’Amor aver meu dereito
'obter aquilo a que teño dereito'. Cf. aver dereito, aver o seu dereito
1322.19 e assi poss’eu aver meu dereito aver o seu dereito
'obter aquilo a que se ten dereito'. Cf. aver dereito, aver meu dereito
1434.24 e avera cada ũu o seu dereito dizer dereito
'dicir verdade, dicir xustamente, con razón'
1024.14 Queixa-s’el e diz que sempre foi meu / e diz gran dereito, per bõa fe||1230.8-9 Un cantar d’amig’á feito, / e, se mi-o disser alguen / dereito como el é feito, / cuido eu entender mui ben||1522.14 e dix’eu enton dereito: / «Cada [casa, favas lavan]»||1585.19 mais peeu ora, e, a Deus loado, / dizen os omens, e dizen dereito, / que peeu ben, pois peeu en seu leito errar seu dereito
'perder a causa'
1320.19 Ca o meestre entende ja, / se decaer, que lh’é cajon / antr’os que leterados son, / onde vergonha prenderá / d’errar seu dereito assi fazer dereito
'proceder xustamente'
Pode rexer a preposición en
3.10 dereito faz se me mal talan ten / por tal sandice qual eu cometi||4.6 E pero se a eu oro / mui gran dereito faç’i||111.9 e choraria, se dereito fezesse||116.17 E por mui gran maravilha terria, / senhor, quen ora soubesse de qual / guisa mi ven, e d[er]eito faria,||123.6 e quen sa linnagen quer ben / tenn’eu que faz dereit’e sén||140.13 e seu torto x’é se me fal, / ca eu non devi’a perder / por mui gran dereito fazer||161.4 e, mia sennor, gran dereito farei, / pois eu de vós os meus ollos partir / e os vossos mui fremosos non vir||180.3 Sennor, queixo-me con pesar / grande que ei de que vos vi, / e gran dereito per-faç’i||369.3 Sennor fremosa, creede per mí / que vos amo ja mui de coraçon, / e gran dereito faç’e gran razon, / sennor, ca nunca outra dona vi||572.16 e por én faz gran d[er]eit’i / meu amigo de trist’andar||611.19 E faço mui gran dereito, / pois quero vosso proveito||645.6 E, se m’outren faz ond’ei despeito, / a el m’assanh’e faço dereito||709.4 e faz gran dereito / d’andar triste o meu amigo / porque non pode falar migo||874.10 dar-lhes-ei por cambio quanto ei en Lombardia, / ..., / e faço gran d[ere]ito, ca meus sobrinhos son||918.1 Maestr’Acenço, dereito faria / el-rei de vos dar mui boa soldada||1235a.13 Se m’el’a min amasse, mui gran dereito faria, / ca lle quer’eu mui gran ben e punn’i máis cada dia||1378.5 maravilhei-m’e non o quis creer, / [e] fiz dereito||1485.5 mais, se dereito queredes fazer, / ela so el devedes a meter, / ca o manda o Livro de Leon||1497.11 [E] o que vendeu Leirea muito ten que fez dereito, / ca fez mandado do Papa e confirmou-lh’o Esleito||1597.2 Covilheira velha, se vos fezesse / grand’escarnh’e[nde], dereito faria, / ca me buscades vós mal cada dia||1616.1 Moir’, e faço dereito, / por ũa dona d’Elvas / que me trage tolheito / como a quen dan as ervas||1651.20 Dade-m’alvissara, Pedr’Agudo, / e gran dereito faredes 116.12 e fazia dereito, ca non al, / e[n] non cuidar que me veesse mal||273.22 E tenno que faço dereit’e sén / en querer mal quen vos quer mal e ben||307.16 dereito faç’en me maravillar||369.8 mui gran dereito faç’en vos querer / mui gran ben||369.15 dereito faç’en vos querer gran ben||433.13 Mui gran dereito faç’en me queixar / de vós, sennor, eno meu coraçon||1074.7 dereito faç’en me de vós doer||1126.4 por én faç’eu dereit’en mi pesar||1318.7 Ten el que faz der[e]it’en se queixar filhar dereito
'facer xustiza, castigar'
244.4 e, pois vos desto queixades de mí, / se én dereito queredes fillar, / aque-m’aqui eno vosso poder||1096.30 E non sei al per que s’Amor vingasse / nen per que nunca dereito filhasse / dos que se foron assi del quitando||1485.2 Ai Justiça, mal fazedes, que non / queredes ora dereito filhar / de Mor da Cana porque foi matar / Joan Airas, ca fez mui sen-razon jazer en dereito
'ser xusto'
96.12 ca tod’est’en dereito jaz seer dereito
'ser xusto'
3.4 e, se xe m’ela queixasse por én, / gran dereit’é, ca eu o mereci||52.28 ca, se vos ren fiz sen razon, / dereit’é de m’eu padecer||130.22 E dereit’é, ca fui mal consellado, / que lle falei, pero m’ouv’én sabor||146.14 e non tenn’eu que é torto nen mal / d’amar ome sa sennor natural, / ant’é dereito||319.6 e sempre ll’eu gran ben querrei, / e dereit’é d’assi morrer||389.14 e dereit’é de sempr’andar assi||426.1 Par Deus, senhor, gran dereito per-é / de mi quererdes mal de coraçon||572.8 e d[er]eit’é, / e por esto faz sen falha / mui gran razon, per bõa fe, / meu amigo de trist’andar||601.20 e, pois fez mal sén, / d[er]eit’é que perça meu ben||608.1 De morrerdes por mí gran dereit’é, / amigo||618.13 De vos én pesar dereito per-é||753.5 gran dereit’é de lazerar por én, / pois el non veo||807.10 e, se morrer por én, gran dereit’é, / ca ben soub’eu quanto m’end’averria||1066.13 máis dereit’é que mi mostredes / o mui gran ben que podedes fazer, / Amor||1073.3 Por quanta coita mi faz mia senhor / aver, nunca m’eu dela queixarei, / nen é dereito, ca eu mi-o busquei||1389.16 [e] gran dereit’é, ca el nunca erra||1411.16 Sempre De[u]s por sa vida rogarei, / e dereit’é que todo-lo façamos seer fóra dereito
'ser inxusto'
1681.21 P[er]’Ordonhiz, se foss’algũa vez, / por torp’e fóra dereito seria teer por dereito
'achar xusto, considerar que é cousa xusta'
481.11 e non ten / por d[er]eito de s’end’el encobrir||1313.13 des que el vira ũa que quer ben / ir d’u el era, por dereito ten, / tá que a vir, de non tomar prazer||1606.9 E, pois achou logar tan aguisado / en que morasse, por dereito ten / de morar i a dereito loc. adv. mod.
'dereitamente, directamente'
1682.12 troux’o lume na mão / e foi log’a dereito fica-lo no esteo a gran dereito loc. adv. mod.
'con razón'
973.1 A gran dereito lazerei 
