25 [= RM 47,16]

Non vos façan creer, senhor

Fernan Rodriguez de Calheiros

Notas

Texto

• *

  Michaëlis e Littera só ligan sintacticamente as estrofas I-II. Sobre o carácter de verdadeira cantiga ateúda desta composición véxase nota á cantiga 15.

• 1-5

  A chave para interpretar de modo correcto a lección enviada por B para esta estrofa reside na locución a poder, que, efectivamente se localiza noutras dúas pasaxes do corpus profano:

  ben cuido que j[a], a poder,
  nunca averei de vós, melhor
  do que vos eu quero, querer:
  ben i mi-o ei logo d’aver (58.15)¹

  mais per’o faç’, a poder,
  contra mia desaventura
  non val amar nen servir (887.6)

  Téñanse en conta tamén as frecuentes variacións da locución coa presenza doutros elementos: a gran poder, a (todo) meu poder, a (todo) seu poder, a vosso poder (véxase Glosario, s.v. poder).
  Así pois, esta estrofa de Calheiros presentaría a locución a poder en dous momentos (vv. 3 e 5), multiplicando a presenza de locucións afirmativas (véxase tamén de pran e mais per bõa fe), dun modo semellante ao que acontece, por exemplo, coa expresión per fe, sen engano (que se localiza en dúas ocasións: 760.3 e 845.17). Non existen, pois, problemas especiais de tipo lingüístico ou interpretativo que xustifiquen a emenda da lección manuscrita (tal como se verifica en Michaëlis e Littera), con independencia das consideracións de tipo estilístico que se poidan facer sobre tal acumulación adverbial² .

• 3

  Ao longo do corpus áchanse poucas ocorrencias de ja con crase coa voz seguinte (sempre iniciada por a-), talvez polo carácter semitónico do adverbio: j’a –pronome– (64.10, 1588.20), j’alguen (92.24), j’assi (238.10, 408.4), j’agora (365.16, 764.r2, 1281.1), j’amigo (689.2). Nótese como en todos os casos ja perde tonicidade (coa conseguinte facilidade para a crase) pola presenza dunha tónica inmediata (alguen, assi, agora, amigo) ou case inmediata (poder).
  Certamente, débese relativizar o carácter inusual da crase de ja á luz doutras máis estrañas, aínda que puntuais, entre formas verbais de P3 de futuro indicativo (avera, matará, pesará, seera) coa preposición a e co adverbio ali, que non encontran solución gráfica satisfactoria máis do que unha representación do tipo aver’a (59.26), matar’Amor (396.19), pesar’a (898.19) e seer’ali (1637.28). Véxase nota a 59.26.

• 5

  A presenza de -n- na forma manuscrita <bona> é simple indicación gráfica da nasalidade fonolóxica de /õ/, o mesmo que noutras voces que se rexistran esporadicamente, en especial, nos apógrafos italianos (case sempre con unha das documentacións correcta) en <alguna> algũa e <(h)una> ũa, <capaton es> çapatões, <certano> certão, <lontano> loução, <lunar> lũar, <mano> mão, <pardonar> perdõar, <poner> põer, <uano> vão, <ueno> vẽo, <uilano> vilão. Sobre estas grafías e as formas do tipo irmana, véxase Ferreiro 2008b. Cfr. nota a 582.3.

• 6

  A conxunción concesiva macar (tamén nos vv. 13, 20 e 27), de orixe grega, é case exclusiva do rexistro poético, tal como se deduce do seu uso na poesía trobadoresca profana e da súa alta frecuencia nas Cantigas de Santa Maria. A súa aparición noutro tipo de textos é moi escasa (véxase CGPA, s.v. macar). Cfr. nota a 57.6.

• 6-7

  Mantemos o refrán sen puntuación por canto o pronome al pode ser asociado a eu (quisesse) mais tamén a o meu coraçon (queria). Deste modo, o refrán permite unha dupla lectura.

• 7

  Non existe xustificación de ningún tipo para a mudanza de copretérito a pospretérito da forma verbal do primeiro verso do refrán (véxanse, tamén, os vv. 16, 21 e 28) realizada por Littera: aínda na actualidade as formas de copretérito presentan valor de pospretérito en numerosas ocasións.

• 8-9

  Nótese a variación na forma do artigo, que no v. 8 presenta o alomorfo no, inducido pola nasal da voz anterior (nen nos meus olhos) a través dunha asimilación progresiva: nec ĭllos > nen los > nen nos. Polo contrario, a forma xeral o no v. 9 aparece nun contexto similar (nen o vosso...). Na realidade, esta variación en versos consecutivos reflicte a aparición (asistemática e minoritaria) que ao longo da Idade Media se produce da forma no do artigo nestes contextos (véxase Glosario, s.v. no₁), consolidada en galego moderno unicamente tras as voces non, nin, alguén, ninguén, quen e tamén, coa pronuncia alveolar da consoante nasal final.

• 11

  A frase formularia u al non á ‘certamente, sen dúbida’ (tamén en 170.23, 358.27, 685.10, 1017.2 e 1231.21) concorre con outras variantes ao longo do corpus, co mesmo verbo aver (u non á al, non á i al etc.) ou co verbo jazer (u non jaz al ~ u al non jaz). Idéntico comentario pode facerse para as Cantigas de Santa Maria, en que se detectan os mesmos grupos fraseolóxicos (u al non averá ~ u non averá al, u al non jaz, u non aja al, u non ouvess’al, u outra ren non jaz etc.; véxase Mettmann 1959-1972: IV, s.v. al, aver, jazer, u). Véxase nota a 597.13.

• 16

  Deus sofre xeralmente asimilación co pronome identificador, igual que ocorre, aínda que con menor frecuencia, con outros substantivos e mais co adxectivo melhor (cfr. nota a 185.8), con algúns pronomes (cfr. nota a 334.4), adverbios e conxuncións (véxase nota a 331.7) e tamén con algúns participios plurais (cfr. nota a 960.24). Véxase nota a 5.10.

• 19

  A frecuente frase formularia por non mentir, que permite a interpolación de diversos elementos (por vos non mentir, por vos eu non mentir etc.), equivale a outras expresións de certeza, como per bõa fe, de pran etc.