723 [= RM 60,13]

Quand’eu sobi nas torres sobe-lo mar

Gonçal'Eanes do Vinhal

Notas

Texto

• 1

  O encontro da preposición latina super co artigo, sŭper+ĭllum, produciu un resultado con asimilación da secuencia [ɾ-l] que desembocou en sobe-lo, forma moi frecuente nas Cantigas de Santa Maria, fronte a esta única ocorrencia no corpus profano. No entanto, a forma sobre-lo(s)/a(s), con refacción por influencia de sobre, ten máis rexistros nas cantigas trobadorescas (1035.20, 1096.24, 1164.1 e 4, 1433.2, 1631.10, 1636.17, 1676.12), en liña coa súa alta frecuencia nos textos medievais¹ .

• 2

  Na lingua trobadoresca o verbo soer aparece en complexos verbais (soer + infinitivo) mais tamén en estruturas equivalentes coa preposición a como nexo (véxase 29.16, 371.28, 817.14, 1074.42, 1382.4, 1621.9, 1622.8). Cfr. nota a 3.17.

  Bafordar ‘tirar lanzas en xogos de cabalaría’ (tamén en 478.30, 769.2 e 9, 1365.15) é sinónimo de lançar a tavolado (véxase v. 27). Ambas as dúas accións aparecen decote unidas en diversas narracións medievais de teor cabaleiresco:

  Os castelãos a hũu cabo alançauã et quebrantauã os tauolados, et os outros tragiã armas et bufurdauã (...) Et forõ y grandes alegrias ademays de lãçar a taualados et de bofurdar et correr touros et de jogar tavolas et açedrẽches et moytos iograres (tradución galega da Crónica de Castilla e da Estoria de España; Lorenzo 1975: I, 138, 176).

  Mays todos cada día andauã ante ela bufurdando et lançando o trauado (...) Et os caualeyros lançauã a trauados et bufurdauã (Crónica Troiana; Lorenzo 1985: 720, 721).

  Vaasco Gonçalvez Peixoto, que foi de boas manhas em lançar a cavalo a tavolado e em bafordar e em nas outras cousas que perteencem a fidalgo (Livro de Linhagens do Conde D. Pedro; Mattoso 1980: II/2, 42).
   
  E baffordavã e britavã tavolados e filhavã escudos e lanças (Crónica Geral d’Espanha de 1344; Cintra 1952-1990: III, 80).

• 5

  A expresión analítica estes outros, que só volve atestarse na cantiga 410.15, contrasta coa aparición do demostrativo reforzado est’outro e aquest’outro (véxase nota a 1237.32), que era relativamente frecuente na lingua medieval (véxanse, por exemplo, est’outro nas CSM 141.29; estoutra na Crónica Troiana (Lorenzo 1985: 370); estoutros no Livro de Falcoaria (Lapa 1931: 72), destoutra n’Ho Flos Sanctorum em Lingoagẽ (Lucas 1988: 35) etc.

• 7

  A hipometría versal, que foi respectada en Nunes e Víñez Sánchez, solicita a restauración de unha sílaba métrica, que en Cohen e Littera desembocou en [a] derredor. Porén, na Idade Media a locución adverbial con derredor presenta maioritariamente a forma en derredor, que convive coa minoritaria a derredor (cfr. 1400.14) e, mesmo, de redor (para alén da forma aglutinada derredor) (véxase CGPA, s.v. en/em derredor/deredor, a derredor/derredor, de redor/rredor). Sendo que os códices presentan a lección <derredor>, parece preferíbel reintegrar a preposición en, que facilmente puido ser omitida no proceso de copia tras a palabra torres, cunha terminación similar á preposición (<es>-<en>). Máis aínda, na Crónica Troiana documéntase idéntica expresión que a de Gonçal’Eanes do Vinhal:

  Et fézolle moytas grãdes torres en derredor (...) Et o muro del era de mármol, et auj́a moytas torres en derredor et sij́a en hũ lugar moy forte, et jazía sóbrelo mar (Lorenzo 1985: 231, 257).

• 13

  A cinta (que volve aparecer no v. 21) é o cordón con que se apertaba a camisa ou o vestido á cintura. Por ese uso como ataxe, foi tomada como símbolo de unión e de fidelidade entre os namorados, que se intercambiaban anacos de cintas para mostrar que o amor era correspondido e tamén cando se separaban por un período longo, para manteren viva a chama do amor e a fidelidade.

• 19-20

  A utilización de eu como segundo termo da comparación (tal coita ouv’a sofrer com’eu) introducida por come é minoritaria, pois só volve aparecer en 43.15, 150.2, 978.8, 1074.5 e 1593.r2, 1609.16, face á habitual construción come mi(n), en liña co que acontece no galego moderno, onde só é posíbel coma min.

• 22

  A necesaria restauración de unha sílaba métrica a través da copulativa inicial do verso está sustentada pola moi frecuente omisión da conxunción por erro de copia, como mostran os abondosos casos en que algún dos manuscritos ofrece a lección correcta: A vs. B (65.29, 117.12, 165.10, 174.12 etc.), B vs. V (424.14, 1195.16 etc.), V vs. B (403.6, 1614.20 etc.). E noutros casos, a métrica e/ou o sentido indica a necesidade da recuperación da copulativa (véxase 6.14, 60.27, 103.18, 110.3 e 17, 230.5, 271.5 etc.). Cfr. nota a 42.15 e 274.19.