807 [= RM 114,1]

A dona que ome «sennor» devia

Paai Gomez Charinho

Notas

Texto

• *

  O discurso desta cantiga está relacionado co da cantiga 804, onde tamén achamos o raro motivo da fama da dama polo(s) ben(s) que posúe, asociado ao motivo da dificultade para captar a esencia e a magnitude de todo(s) ese(s) ben(s).

• 1-2

  Na lingua das cantigas profanas o verbo dever participa en perífrases obrigativas con infinitivo, tanto sen elemento nexual como coas preposicións de (minoritaria) e, sobre todo, a, que constitúe a fórmula maioritaria. Nesta pasaxe rexístrase unha diverxencia entre a lección de A e de BV, xa que os apógrafos italianos presentan a perífrase coa preposición a: devia / con dereit’a chamar. Cando existen diverxencias redaccionais, os manuscritos non mostran unha especial preferencia por unha ou outra formulación perifrástica: devede-l’a sofrer A vs. devede-lo sofrer B (80.6), deve ficar A vs. dev’a ficar B (146.29), dev’end’a filhar A vs. dev’ende filhar B (310.22). Non obstante, debe sinalarse que, en determinados casos, a presenza da preposición provoca hipermetría: devedes fazer A vs. devedes a fazer B (55.17), deviades vós gradecer B vs. deviades vós a gradecer A (117.23), devedes temer A vs. devedes a temer B (135.12).

• 3

  Nótese a variación estilística qual / quen entre A e BV.

• 5

  Michaëlis, Cunha e Monteagudo optan por conservar, na súa proposta crítica, a lección inicial de A, coincidente coa que ofrece a rama italiana representada por BV. Atendendo á corrección que se verifica no códice da Ajuda e ao valor que estas emendas marxinais, contemporáneas da copia, teñen desde o punto de vista textual, consideramos válida a lección escrita nas marxes do texto, en concordancia co que se observará noutras cantigas ao longo do Cancioneiro da Ajuda. No final do verso, Cunha segue tamén a lección de BV: e non lh’ousey mais d’atanto dizer.

• 7

  A secuencia <r-l> (e <s-l>, véxase nota a 5.10) en que está implicada a forma arcaica lo(s)~la(s) do pronome identificador no encontro con infinitivos ou con voces acabadas en -r debe ser lida como [l], independentemente de que a grafía presente a forma máis antiga e conservadora. Neste sentido, a lección de BV (senhor a) indica que nos restantes casos en que aparentemente non existe asimilación talvez haxa que a supor tamén, coa pronuncia asimilada correspondente. En calquera caso, ao longo do corpus achamos diverxencias de representación gráfica destas asimilacións, ás veces con grafías ambiguas que non indican explicitamente tal asimilación, por máis que esta presente moitas veces formato arcaizante: creer-la coita A vs. creer a coita B (139.2), negar-lo-ei A vs. nega-lo-ei B (254.6), dizer-lo mui gran ben A vs. dizer o mui gran ben B (302.2), perde-lo sén A vs. perder o sén BV, partir-lo coraçon B vs. parti-lo coraçon V (965.11). E, tamén: perder o sén A vs. perde-lo sén BV (210.8), se fezer / mia sennor o que ten no coraçon A vs. se fezer / mia senho-lo que ten no coraçon BV (222.14). Cfr. nota a 48.14.

• 8-14

  É de notar que a rima deste verso (vi-a - averria - querria) engloba dous elementos lingüísticos independentes, do mesmo modo que soo – doo – negó-o (292.14-16), vi-as - dias – dirias (443.7-9), vi-a - averria – querria (807.8-14), dia - vi-a (1236.15-19), Alho – dá-lho (1343.r1-r2), pao - dá-o - vao - mao; paa - dá-a - vaa – maa (1344.25-31, 26-32), as[s]eitou-me – er[r]ou-me (1638.10-11), e dun modo similar u me – lume – queixume (634.28-21), ten o - pequeno – neno (1334.15-21) e ben as – pequenas (1437.4-5). Véxase Ferreiro (2021b).

• 9

  A lección de BV, que elimina o pronome eu, compensa metricamente tal omisión coa introdución do artigo co posesivo: polo meu mal vs. eu por meu mal.

• 10

  Cunha (e Littera) segue, de novo, a lección de BV para o segmento inicial deste verso, e de morrer, que en A ofrece unha corrección marxinal, considerada tanto por Michaëlis como por Monteagudo, autores que, non obstante, non incorporan a emenda que o códice da Ajuda ofrece para o v. 5 (véxase nota ao verso). Por outra banda, obsérvase a inusual puntuación deste no editor brasileiro, que liga por én a seer dereito: e, se morrer, por én gran dereit’é (véxase unha situación similar en 1086.10).

• 14

  A proposta de Monteagudo, quand’eu, non se sustenta no texto manuscrito, que ofrece solucións diversas que novamente supón a oposición A vs. BV: quando A vs. que eu BV.
  O pronome ela é CD sen preposición, como pode acontecer cos pronomes persoais tónicos oblicuos –mi(n), ti, el(a), nós, vós, eles, elas–, feito relativamente frecuente pola flexibilidade métrica que tal posibilidade expresiva ofrece.

• 15-16

  O deslocamento do primeiro elemento da locución ante que pode escurecer o sentido: «E tod’aquesto m’eu entendia / ante que a visse».

• 17

  Novamente neste verso encontramos dous significativos trazos de variación lingüística nas dúas ramas de transmisión da lírica profana. Por unha parte, é de salientar a rexencia do verbo falar, coa preposición en en A fronte a de en BV, dalgún modo a representar os usos xerais na lingua moderna (falar de, galego / falar en, portugués); por outra parte, na P1 dos pretéritos fortes de aver, dizer, estar, poder, saber é xeral a desinencia -i nos apógrafos italianos, fronte a -e nos textos transmitidos por A.

• 18

  Nótese, máis unha vez, a variación cuidava (A) vs. er cuidei (BV), con mudanza temporal e recomposición métrica a través da partícula er.

• 20

  A variación lingüística (e estilística) entre A e BV (mais, u eu vi o seu bon parecer vs. mais, quand’eu vi o seu bon parecer) reflíctese tamén na preferencia que A mostra polo adverbio u (<ŭbī), fronte aos apógrafos italianos que prefiren quando. Dada a diferenza cuantitativa no que se refire ao cómputo silábico, cando existen diverxencias na elección de adverbio tamén se refai o texto nos apógrafos italianos para evitar problemas métricos: Amei-vos tant’u vos primeiro vi A vs. Amei-vos quando vos primeiro vi B (300.13), U m’eu parti d’u m’eu parti A vs. Quand’eu parti d’u m’eu parti BV (388.1).

• 20-28

  Os versos que conforman a cuarta estrofa da composición están ausentes en BV. En A son copiados como se de dúas breves estrofas conclusivas se tratase, aínda que o esquema métrico da composición apunta a que se trata dunha estrofa única, con rima coincidente coa das tres cobras precedentes.

• 28

  A vacilación e/ou alternancia entre tempo copretérito e pospretérito en numerosas pasaxes das cantigas, con preferencia da primeira forma en A fronte a B (véxanse, por exemplo, as leccións concorrentes de A e BV entre querria e queria, respectivamente, en 172.19, 179.26, 195.3, 197.22, 208.3, 236.2 e 3, 239.1 e 2, 245.r1, 276.4, 277.10, 278.17, 310.15, 406.4), non autoriza a emenda realizada por Michaëlis (e seguida por Cunha e Littera).