I. Edicións críticas: Nunes (1973 [1928]: 254-255); Rodríguez (1980: 137 [= LPGP 399]); Cohen (2003: 585); Littera (2016: I, 439-440).
II. Outras edicións: Monaci (1875: 198); Braga (1878: 105-106); Machado & Machado (1953: IV, 340-341); Fernández Pousa (1959: 106); Vieira & Morán Cabanas & Souto Cabo (2015: 60-61).
III. Antoloxías: Varnhagen (1872: 21-23); De la Iglesia (1886: II, 141-142); Cidade (1941: 9-10); Seoane (1941: 77-78); Nemésio (1961 [1949]: 154-155); Fernández Pousa (1951: 108); Bernárdez (1952: 82-84); Varela Jácome (1953: 19-20); Nunes (1959: 334); Oliveira & Machado (1959: 47); Filgueira Valverde (1969: 22); Spina (1972: 361-362); Álvarez Blázquez (1975: 29-30); Landeira Yrago (1975: 154-155); Torres (1977: 452-453); Correia (1978: 232-234); Reckert & Macedo (1980: 176-177); Fiúza (1981: 67-70); Gonçalves & Ramos (1983: 224); Dobarro Paz et alii (1987: 32); Ferreira (1988: 72-73); Alvar & Beltrán (1989: 288-289); Pena (1990: 311-312); Ferreira (1991: 106-107); Jensen (1992: 142); Alonso Girgado (1992: 22); Pena (1993: 161-162); Ferreiro & Martínez Pereiro (1996c: 265); Diogo (1998: 226); Vieira (1996: 31-32); Vallín (1999: 43-44); Morán (1999: 40-41); [Morán] (2001: 42-43); Alvar & Talens (2009: 540-542); Fidalgo (2009: 216): Mongelli (2009: 172); Souto Cabo (2017: 110); Gutiérrez (2023: 149).
3 de] om. B 4 alçando] Filcando B : alzan/do V; cantar] tantar V 6-28 om. B 9 saia l’alvor] (saya laluor) / saya laluor V 12 que] qi V 14 en] eu V 20 quando] q̄ndo V
1 Crexente] Crecente Rodríguez 3 de] da Nunes, Littera 12 que ‘stevesse] qu’i ‘stevesse Nunes, Rodríguez, Littera : qu<e> i ‘stevesse Cohen 15 quedo] queda Nunes 21 ‘starei] [e]starei Rodríguez, Cohen, Littera
(I) Polo souto de Crecente vin andar unha pastora moi afastada da xente, cantando en alta voz e apertando contra si o vestido, cando raiaba o sol nas ribeiras do Sar.
(II) E as aves que voaban cando saía a alborada, todas de amores cantaban polas ramas de arredor; mais non sei de ninguén que se (alí) estivese puidese pensar noutra cousa agás no amor.
(III) Alí estiven moi quedo, quixen falar e non me atrevín, aínda que dixen con moito temor: –Miña señora, falareivos un pouco se me escoitardes e ireime cando me mandedes, máis aquí non ficarei.
(IV) –Señor, por Santa María, non fiquedes máis aquí, mais seguide o voso camiño: obraredes así con cortesía, porque os que aquí cheguen, ao vos acharen aquí, dirán que houbo algo máis (que unha conversa).
Esquema métrico: 4 x 7’a 7b 7’a 7b 7’c 7’c 7b (= RM 101:65)
Encontros vocálicos: 5 sa·ia; 5 ra·ia; 19 mi‿ascuitardes; 21 má·is
Esta cantiga pertence a un reducido grupo de sete composicións de carácter híbrido que combinan en graos diferentes elementos propios das cantigas de amigo –mais tamén das cantigas de amor e mesmo das de escarnio– con elementos temáticos e léxicos propios do xénero da pastorela. Era esta unha modalidade poética bastante cultivada nas tradicións literarias oitánica e occitánica, en que un cabaleiro encontra soa e require de amores a unha moza pastora. As outras cantigas deste grupo son: Ũa pastor se queixava (UC 517), Ũa pastor ben-talhada (UC 551) e Vi oj’eu cantar d’amor (UC 564), de Don Denis; Cavalgava noutro dia, de Joan Perez d’Avoin (UC 691); Oi oj’eu ũa pastor cantar, de Airas Nunes (UC 864); e, finalmente, Quand’eu un dia fui en Compostela, de Pedr’Amigo de Sevilha (UC 1100). Sobre esta cuestión véxase Tavani (1986: 217-223).
A aparición da variante Crexente do topónimo compostelán Crecente confirma e reafirma a súa presenza en 962.6 (véxase nota).
Repárese na coincidencia expresiva deste verso con Martin Soarez: jura que alçará voz a cantar (1282.20).
A manutención de /l/ nunha forma do artigo en posición posvocálica (saía la raia; cfr. tamén lo en l’alvor, v. 9) mostra a procura dunha retórica arcaizante na elaboración de cantigas de amigo ou similares (véxase Ferreiro 2008b, 2013), igual que acontece noutras cantigas (587, 609, 704, 735, 781, 825, 864, 891, 892, 903, 1130, 1166, 1167, 1169, 1201, 1206, 1281, 1294, 1297, 1299, 1304 e 1314) e do mesmo xeito que acontece coas correspondentes formas pronominais (véxase nota a 586.5).
O Sar é o principal río de Santiago de Compostela.
A imposíbel crase de que (véxase Ferreiro 2009) –e a pesar da pertinencia do adverbio i– lévanos á emenda de <qi>, coa consideración dun erro <i>/<e>, que se acha en numerosas pasaxes. Véxase, por exemplo, se <sse> BV, <li> V’ (879.18); e <i> BV (882.25); se <se> B, <si> V (1216.6); é <hi> BV (1220.16); que <qui> B, <q̄> V (1255.14, 1345.7); de <di> BV (1450.15); aquela <aquila> B, <aq̄la> V (1468.9) etc.
É por isto que, sen ser imprescindíbel a referencia espacial cun eventual adverbio i (cfr. qu’i ‘stevesse en Nunes, Rodríguez, Littera; qu<e> i ‘stevesse en Cohen), estabelecemos que ‘stevesse. A forma aferética ‘star debe ser posta en relación coa tendencia á perda da vogal inicial e- cando seguido da secuencia consonántica /st/ en fonética sintáctica após vogal ou /n/, e que afecta en especial a este verbo estar, aínda que se rexistra tamén noutras voces: estar (ora ‘stou, 396.3; ali ‘stivi, 969.15; non ‘starei, 969.21; que ‘stava, 1445.6; quando ‘sté, 1588.21); estorcer (a ‘storcer, 1505.4); estrãiar (ela ‘strãiasse, 358.21); Estremadura (en ‘Stremadura, 1324.10). Véxase nota a 6.4, 18.16, 51.1, 73.19, 878.1.
Considerando a posibilidade de contaxe bisilábica de mais (Ferreiro 2016c), é desnecesaria a restauración vocálica en [e]starei (Rodríguez, Cohen), sobre todo tendo en conta as formas ‘stevesse e ‘stivi nos vv. 12 e 15 da cantiga.
Anterior
