878 [= RM 94,13]

Per como achamos na Santa ‘Scritura

Martin Moxa

Notas

Texto

• *

  O estado lacunoso dos manuscritos (tanto en B como especialmente, pola ausencia das estrofas II-III en V) non permite reconstrucións certas da cantiga.

  Na obra de Martin Moxa, clérigo trobador, salientan as sátiras de ton moralizante, que denuncian de forma xenérica a corrupción e a perda de valores do mundo presente (UC 878, 880, 888, 917, xunto coa cantiga 897). Utilizando tópicos clásicos como o do Ubi sunt?, a voz poética lembra con saudade o tempo pasado en que o mundo se rexía por virtudes como a verdade, a lealdade, o saber, o bo xuízo, o valor ou a xenerosidade, e describe o tempo actual, que aborrece, como un mundo ás avesas, pois nel imperan a vileza, a covardía, a necidade e a mentira.

  Esta modalidade poética de Martin Moxa debeu ser xa recoñecida na época, até o punto de ser utilizada como tópico literario polo trobador Joan de Gaia nunha sátira contra un prelado corrupto onde, entre outros argumentos para que acepte o convite a xantar, se lle di que nel van ser interpretadas cantigas de Martin Moxa, o que no contexto hai que entender como unha clara ironía, pois ao corrupto non lle agradaría ouvir en público cantares en que se criticasen os vicios e defectos que el tiña (véxase UC 1471).

  En calquera caso, o feito de que Joan de Gaia cite a Martin Moxa, sendo el un autor tardío do ámbito do conde Don Pedro de Barcelos, é un dos argumentos aducidos para defender a hipótese de que a cantiga Vós que soedes en corte morar (UC 879) é unha tençon entre o conde Don Pedro e de Martin Moxa.

• 1

  Da mesma maneira que, tras vogal, existen casos de aférese de e- en voces iniciadas por /est-/, tamén en palabras que comezan por /esk-/ se percibe esa posibilidade de crase fonética (anulada en Lopes e Littera) con perda da vogal inicial: Santa ‘Scritura (878.1), e ‘scudeiros (1119.17), aja ‘scarnho (1487.10). Véxase nota a 6.4, 18.16, 51.1, 73.19, 358.21.

• 3

  A voz tregoa computa sempre como bisilábica, tamén nas restantes tres composicións en que se rexistra (874.15; 1366.2, 10, 12, 25 e 38; 1387.12).

• 4

  Todos os editores fixan un texto cunha aparente perífrase veer + a + infinitivo (volver): e cada parte vejo a volver guerra. Porén, non achamos tal construción verbal, de modo que a solución ecdoticamente máis pertinente é a consideración dunha forma avolver, variante protética que convive con volver, do mesmo modo que moitos outros verbos na lingua trobadoresca (guardar ~ aguardar, devinhar ~ adevinhar, mostrar ~ amostrar, viltar ~ aviltar, conselhar ~ aconselhar, guisar ~ aguisar, levantar ~ alevantar, parar ~ aparar, prazer ~ aprazer, salvar ~ assalvar). A variante avolver aparece repetidamente, e coa mesma semántica e similares contextos, por exemplo, na Crónica Geral d’Espanha de 1344 (cfr. CGPA, s.v.):

  e, assy como chegou, avolveo a lide fortemente, ferindoos muy de ryjo, e lidou cõ elles [...] E fezeron sua esporoada muy boa, de guisa que se avolveo toda a hoste [...] Mas os iffantes e todollos que erã da sua parte ouverõ muy grande medo, ca penssarõ que, pois ja tiinha as espadas, que queria avolver a corte [...] Os de Cordova, quando virom que rey de Graada lhes ẽvyava aquelles dous altos homeens em ajuda, avolverom peleja com os Berberiis que ficarõ cõ elles em guarda da cidade [...] O treedor, por que vy[o] que nõ tiinha ainda tempo de conprir seu coraçõ assy como elle querya e por que nom podya entom sayr bem, se se enton avolvessem, disse que lhe prazia muyto do que dizia e que o tiinha por bem [...] e que entõ avolvessem com elles pelleja sobre o lançar e que per esta guysa os poderyã matar todos. Tamén na Crónica de D. João I de Fernão Lopes: começarom de sse avolver jumtamdosse pera hir ao paaço [...] mas aimda per sospeiçom, a quall cousa amda muito amtrelles, pode seer quamdo nos virem jumto cõssigo, que sse avolveram todos sem governamça.

• 5

  Na lingua medieval rexístrase certa vacilación de resultados en vogais tónicas de grao medio trabadas por nasal. Tal é o caso de mingua, que concorre cunha variante minoritaria mengua (11.17, 360.1, 469.1, 476.14, 1316.16, 1620.31), igual que menguar ~ mengar aparecen a carón de minguar. Cfr. nota a 205.13.

• 8

  No corpus das cantigas son dominantes as formas igreja ~ egreja, pois esta pasaxe é a única que mostra a variante egleja, con grupo -gl- (véxase nota a 1340.6). Neste sentido, cómpre insistir na frecuencia con que no territorio galego-portugués alternan as solucións cr-/cl-, gr-/gl-, pr-/pl- e fr-/fl- (iniciais ou internos) pola vacilación fonética [ɾ] ~ [l] nestes grupos. Así, a carón do xeral prazer achamos plazer (7.44, 9.1, 20.23, 62.3, 102.11, 924.3, 1624.1), fronte a preito, existe un caso de pleito (434.13), mais é sistemática a forma planeta (1340.2, 3, 8, 12 e 27; 1451.23); por súa vez, sendo clerigo forma única, existe vacilación entre clerizia (1340.11, 1497.36) e crerezia ~ crerizia (888.43, 917.3); por último, fronte ao maioritario frol e fror, rexístrase tamén flor (113.15, 517.17, 551.16, 585.1 e 4, 864.19, 866.2), para alén do antropónimo Flores (530.9, 772.10).
  De calquera xeito, no CGPA (s.v. egleia ~ egleya ~ egleja, igleja ~ igleia ~ igleya, eigleja ~ eigleia ~ eigleya ~ eygleja etc.) esta minoritaria variante aparece ben representada en múltiplos documentos medievais.

• 10

  O sintagma omen d’orden (coas variantes ome e ordin) era expresión moi común na Idade Media que convivía cos seus sinónimos frade, freire e monje.

• 13-21

  O carácter fragmentario destes versos, especialmente os vv. 13-15 e 19-21 impiden o estabelecemento do texto e a súa recuperación. Con todo, nótese a seguinte pasaxe da tradución portuguesa da Confessio amantis, na mesma dirección destas dúas estrofas:

  As igrejas som queimadas, e os clerigos mortos, e as molheres e as virgẽes tomadas per força, a lei perdida, e, assi, Deus desservido (Faccon 2012: 415).