877 [= Tav 5,1]
Martin Moxa, a mia alma se perca

Afonso Gomez, jograr de Sarria, fez esta cantiga a Martin Moxa.

Martin Moxa, a mia alma se perca
polo foder se vós pecado avedes,
nen por boos filhos que [vós] fazedes;
mais avedes pecado pola erva
que comestes [e] que vos faz viver
tan gran tempo que podedes saber
mui ben quando naceu Adan e Eva.
[E] nen outrossi dos filhos barvados
non vos acho i por [mui] pecador,
senon dos tempos grandes traspassados
que acordades, e sodes pastor;
dized’ora, se vejades prazer:
de que tempo podiades se[e]r
quand’estragou ali o Almançor?
[E] de profaçar a gente sandia
non avedes por que vos embargar
nen por que filhardes en vós pesar,
ca o non dizen senon con perfia;
dizede-m’ora, se Deus vos perdon,
quanto nacestes vós ant’a sazon
que encarnou Deus en Santa Maria.
 
 
 
 
5
 
 
 
 
10
 
 
 
 
15
 
 
 
 
20
 

Manuscritos


B 886, V 470

Edicións


I. Edicións críticas: Lapa (1970 [1965]: 93 [= LPGP 86]); Stegagno Picchio (1968: 225); Lagares (2000: 130 [rúbrica]); Lopes (2002: 106); Arias Freixedo (2017: 87); Littera (2016: I, 45).
II. Outras edicións: Monaci (1875: 173); Braga (1878: 89); Machado & Machado (1953: IV, 222-223).
III. Antoloxías: De la Iglesia (1886: II, 205-206); Seoane (1941: 108-109); Fernández Pousa (1951: 110); Landeira Yrago (1975: 199); Tavares & Miranda (1987: 130-131); Mongelli & Maleval & Vieira (1995: 63); Ferreiro & Martínez Pereiro (1996c: 29); Arias Freixedo (2003: 291-292); Neves (2004: 127-128).

Variantes manuscritas


Rúbrica: Afonso] Aº BV; Martin] M̃ B : martim / Martin V
Texto: 1 Moxa] moya B : moia V   2 vós] nos B   3 boos filhos] boes filhus V   5 vos] uos BV   6 tempo] cpo B   7 quando] q̅udo B : q̅ndo V; naceu] uaceu B : nacer V; Eva] ena B   8 dos filhos] das filhus V   9 non] nro B; vos] uos BV; pecador] p’cardi B   10 dos] (d**) dos B : des V; tempos] tp̄s BV; traspassados] traspissadꝯ V   11 acordades] ncordades B   12 Dized’ora] dizede mora BV; prazer] prager B   14 quand’] q̅nd V   15 profaçar a gente sandia] ꝓfacar as gent̄s sandias B : ꝓfacar as gentes sandias V   16 avedes] anedes B   17 nen] nō V   18 dizen] dizer V   19 Dizede] dise/de V; vos] uos BV   20 quanto] q̅nto V; vós] uꝯ B : uꝯ V   21 encarnou] em car nō B; Santa] sanca B : sc̄ta V; Maria] Mwria B

Variantes editoriais


1 Moxa] Moya Stegagno Picchio : Moia Lopes   3 boos filhos que [vós] fazedes] bõos filhus que [vós i] fazedes Stegagno Picchio : bõos filhos que fazedes Lapa : bõos filhos que [i] fazedes Lopes, Arias Freixedo, Littera   5 [e]] om. Lapa   8 [E]] om. Lapa, Stegagno Picchio, Lopes, Arias Freixedo, Littera; dos filhos barvados] dos filhus barvadus Stegagno Picchio   9 acho i por [mui] pecador] acho i por [gran] pecador Lapa, Lopes : acho i por [+] pecador Stegagno Picchio : acho [eu] i por pecador Arias Freixedo, Littera   10 traspassados] traspassadus Stegagno Picchio   12 dized’ora] Dizede-m’ora Stegagno Picchio, Lopes, Arias Freixedo, Littera   15 [E]] om. Lapa, Stegagno Picchio, Lopes, Arias Freixedo; profaçar a gente sandia] profaçar[em] as gentes sandias Stegagno Picchio, Lopes : profaçar [i] a gente sandia Arias Freixedo, Littera   16 vos] vus Stegagno Picchio   18 perfia] perfia[s] Stegagno Picchio   20-21 quanto nacestes vós ant’a sazon / que encarnou Deus en Santa Maria?] quando nacestes vós? Ant’a sazon / que endcarnou Deus en Santa Maria? Lapa :  quando nacestes vós? Ant’a sazom / que encarnou Deus em Santa Maria? LopesLittera

Paráfrase


(I) Martín Moxa, que a miña alma se condene se vós pecastes polo foder nin polos bos fillos que vós facedes; mais pecastes pola herba que comestes e que vos fai vivir tanto tempo que podedes saber moi ben cando naceron Adán e Eva.
(II) E tampouco polos fillos xa barbados non vos considero por iso moi pecador, senón polo moito tempo xa pasado de que tendes memoria, e sodes aínda novo; dicide agora, así vexades pracer: de que idade podiades vós ser cando Almanzor alí causou estragos?
(III) E por que a xente sen xuízo fale mal non tendes por que vos incomodar nin sentir pesar, pois non o din senón por perfidia; dicídeme agora, así Deus vos perdoe, canto tempo antes de que Deus encarnase en Santa María nacestes vós? 

Métrica


Esquema métrico: 10’a 10’b 10’b 10’a 10c 10c 10’a (I [= Tav 161:188]) + 10’a 10b 10’a 10b 10c 10c 10b (II [= Tav 101:27]) + 10’a 10b 10b 10’a 10c 10c 10’a (III [= Tav 161:118])

Encontros vocálicos: 2 pecado‿avedes

Notas


Rúbrica
  • Sarria alude á vila situada moi próxima a Lugo, de onde sería orixinario o trobador Afonso (ou Alvaro) Gomez.

Texto
  • *

    Nesta composición percíbese unha certa vacilación métrica no texto transmitido polos apógrafos italianos (vv. 3, 5, 8, 9, 15), talvez por problemas de copia.

  • 1

    En face da forma Moia suxerida pola <moya ~ moia>, optamos por Moxa, así atestado en Joan de Gaia, sen dúbida ningunha pola rima con roxa:
              –Comede mig’, e diran-nos cantares de Martin Moxa.
              Diz el en est’: –E meus narizes color d’escarlata roxa? (1471.7-8).
    Porén, a diversa documentación analizada pola crítica deu lugar a un debate, aínda vixente, sobre a forma real do nome do clérigo trobador, así como sobre a súa identificación con algún dos personaxes históricos nomeados nos documentos (véxase unha excelente síntese na “Nota biográfica” de Martin Moxa en Lopes & Ferreira & al. 2011- (http://cantigas.fcsh.unl.pt [consult. 27-3-2020]).

    A raíz perc-, face á xeral perç-, na P1 de presente indicativo e no presente de subxuntivo de perder, só se rexistra en 54.6, 373.2, 882.4, 926.6, 1549.18, 1605.9.

    Por outra banda, é de notar a rima anómala que se estabelecen entre perca (v. 1) - erva (v. 4) e Eva (v. 7), que forma parte dun conxunto de rimas irregulares que se caracterizan pola aparición do fonema /ɾ/ nun dos elementos. Véxase creades : mandardes (595.19-20), esforço : alvoroço : moço (1334.1-7), sesta : Meestra (1448.5-8), meestre : preste (1448.25-27), 1507.r1-r3 (erva : leva), calçades : pagardes (1598.15-18). Cfr. nota a 104.34-35, 206.4-6, 383.19-20, 427.5-6, 453.5-6 e 698.5-6.

  • 3

    Neste verso falta unha sílaba métrica, razón por que acudimos ao pronome suxeito vós (cfr. i en Lopes, Arias Freixedo e Littera), conforme aparece en pasaxes similares: per este descreer que vós fazedes (1392.16), non dig’estes «bõos» que vós fazedes (1583.11).
    Obsérvese, ademais, como na copia de V aparece <filhus> (tamén no v. 8), coa terminación gráfica -us nunha voz en que é xeral a terminación -os; na realidade, esta grafía aparece case exclusivamente en formas verbais de P4 e nomes masculinos plurais. A súa esporádica presenza, limitada aos apógrafos italianos, mostra que é produto do desenvolvemento da abreviatura <9> en posición final, abreviatura herdada do latín, onde funcionaba como desinencia de nominativo nos nomes da segunda declinación, rematados en -us.

  • 5

    A ausencia da copulativa e ben pode ser simple problema de copia dos manuscritos; así, neste v. 5 a copulativa evita unha xustaposición e enlaza as dúas cláusulas paralelas.

  • 8

    A reintegración da copulativa no verso inicial da estrofa II (v. 8) e tamén da estrofa III (v. 15) é indicada polo seu uso frecuente nesta posición, aínda que moitas veces é esquecida no proceso de copia e que é precisa para a correcta contaxe decasilábica dos versos desta composición (cfr. [i] en diversas edicións). Casos semellantes documéntanse en 106.8, 151.7, 157.7, 163.11, 261.13, 293.8, 294.7 e 13, 332.7, 408.7, 447.7, 448.8, 490.19, 586.11 etc.

  • 9

    Para completar as dez sílabas do verso optamos por mui (pecador), elemento que con certa frecuencia é esquecido no proceso de copia, como mostran algunhas pasaxes en que os testemuños son diverxentes (A vs. BV: 400.13, 421.19; B vs. A: 194.4; BV vs. A: 421.13; B vs. V: 1184.3). No propio corpus trobadoresco este adverbio acompaña pecador:
              Maenfestou-se, ca diz que s’achou
              pecador muit’, e por én rogador
              foi log’a Deus (Fernan Velho, 1523.9)
    Tamén nas Cantigas de Santa Maria:
                                         ... mas porque mãefestar
              non sse fora dos pecados, sol nono pod’acabar,
              ant’ouv’a ficar de fora com’ome mui peccador (CSM 217.19).
    Canto á súa presenza na prosa (cfr. TMILG, s.v. pecador, peccador), nunca achamos gran pecador, ao contrario de mui ~ moi pecador. Véxase nos Miragres de Santiago: Confesome, Señor, que soo culpado et moy peccador, mais tu que es piadoso et perdoador de todo los pecados que os omẽes fazẽ despois que se tornã a ti cõ boa cõtriçon. Mesmo en documentos tabeliónicos coevos: et peçolle por mercee por que ella sabe que eu soo muy pecador et ey muyto mester a sua aiuda et o seu deffendemento (testamento de 1326); Et porque eu soo muy pecador et fige et dixe moytas cousas que non devera contra voontade de meu sennor Ihesu Christo, por ende eu o dito Johan Fernandez faço et ordeno mina manda et meu testamento (testamento de 1371).

  • 12

    A presenza de m(e) provoca hipermetría no verso, circunstancia que obriga á súa expunción, como acontece noutras pasaxes en que o pronome aparece de forma espuria: véxase 191.10, onde a lección de A mostra como se debe eliminar a forma <mj> presente en B, ou 676.14, en que na terceira aparición do v. 2 do refrán se debe omitir o pronome mi, presente en B. En calquera caso, a lección <dizede mora> de BV (dized’ora) lembra unha outra pasaxe de Meen Rodriguez Tenoiro (366.3), onde o verso dizede-m’ora ũa ren foi transmitido como <dizede hora munha ren>B : <dizede munha ten> V.
    Canto a se vejades prazer é unha frase formularia de tipo aseverativo con apelo á segunda persoa con variantes moi próximas (se prazer vejades, 1174.1), aínda que en xeral se utiliza referida á primeira persoa: assi ~ si ~ se veja prazer (79.16. 384.16, 416.9, 419.4 etc.).

  • 14

    Coa alusión a Almançor, o líder musulmán do Califado de Córdoba no final do século X, o trobador está a insistir na vellice de Martin Moxa (contemporáneo de Adán e Eva, estrofa I, ou mesmo anterior á encarnación de Xesús Cristo, estrofa III).

  • 15

    Profaçar é variante minoritaria de posfaçar, pois só volve aparecer en 938.10 (e non creades quen quer profaçar).

    Sobre a reintegración da copulativa en posición inicial de estrofa, véxase nota ao v. 8.

    Por outra banda, a rima con perfia e Maria esixe a mudanza do plural para singular do sintagma as gentes sandias transmitido polos manuscritos e que Stegagno Picchio e Lopes respectaron, coa conseguintes mudanza para perfias no v. 18; nótese, ademais, a desinencia do infinitivo en profaçar[em] que a editora de Martin Moxa introduciu para nivelar metricamente o verso (véxase nota ao v. 5).

  • 20-21

    Certamente, ao longo do corpus áchanse algunhas confusións de copia entre quando e quanto, facilmente detectábeis cando algún dos manuscritos achega o texto correcto (véxase, por exemplo, 166.10, 423.5, 599.14 ou 624.12), mais de carácter por veces incerto cando existe coincidencia na lección dos apógrafos (633.5 e 13, 1186.14, 1279.3). É esta a razón que, sen dúbida, moveu Lapa para realizar a emenda en prol de quando no v. 20, favorecida pola explícita alusión ao tempo na pasaxe (esta proposta textual lapiana foi tamén aceptada por Lopes e Littera), ao tempo que condiciona a presenza de dúas interrogacións:

              Dizede-m’ora, se Deus vos perdon,
              quando nacestes vós? Ant’a sazon
              que endcarnou Deus en Santa Maria?

    En face desta fácil emenda, Stegagno Picchio mantivo con firmeza a unánime lección quanto de BV, cunha interpretación que achamos correcta (pronome interrogativo indirecto) e perfectamente aceptábel na lingua como se deduce da súa tradución italiana: «ditemi ora, che Dio vi perdoni: quanto siete nato prima del tempo in cui Dio si incarnò nella Vergine Maria?». Isto é, reordenando sintacticamente: «canto (tempo) antes de que Deus encarnou en Santa María nacestes vós?».

  • 21

    A lección <em car nō> de B mostra o erro <ō>/<ou> (derivado de <n>/<u>) que é moi frecuente ao longo dos cancioneiros, especialmente en B: <cōsimento> cousimento (116.22), <guisō> guisou (501.3), <uō> vou (564.7), <ōsara> ousará (589.3), <pōco> pouco (591.9), <baratō> baratou (729.5), <em car nō> encarnou (877.21), <ōui> ouvi (1233.12), <ōny> ouvi (1458.7), <sōbe> soube (1505.1, 1509.7), <buscō> buscou (1507.7), <nōtro> noutro (1509.1), <sōba> soub’a (1509.16), <cōsa> cousa (1510.1). E en V tamén se encontra o mesmo erro: <tornō> tornou (603.15), <morō> morou (865.12), <nō> vou (1012.20), <cōtre> voutre (1015.17).

Buscar
    Non se atopou ningún resultado