Outrossi fez estas cantigas a ũa abadessa, sa coirmãa, en que entendia. E passou per aquel moesteiro un cavaleiro e levava ũa cinta, e deu-lha porque era pera ela; e por én trobou-lhi estes cantares:
A dupla copia desta cantiga vén dada polo seu carácter mixto, entre cantiga de amor (B 75) e cantiga de escarnio (B 1336, V 943); nesta segunda documentación é introducida coa rúbrica que se refire tamén á cantiga 1354.
I. Edicións críticas: Michaëlis (1990 [1904]: I, 708-709); Lapa (1970 [1965]: 218-219); Martínez Pereiro (1992: 71 [= LPGP 311-312]); Lopes (2002: 29); Littera (2016: I, 346).
II. Outras edicións: Molteni (1880: 25); Machado & Machado (1949: I, 99); Vieira & Morán Cabanas & Souto Cabo (2015: 50-51); Rios Milhám (2017: I, 48); Arbor Aldea & Santiago Gómez (2019: 53-54).
III. Antoloxías: Landeira Yrago (1975: 253-254); Cátedra de Lingüística e Literatura Galega (1980: 18 [rúbrica]); Tavares & Miranda (1987: 292); Ferreiro & Martínez Pereiro (1996c: 99); Diogo (1998: 24); Arias Freixedo (2003: 203-204); Fidalgo (2009a: 64); Souto Cabo (2017: 97).
A segmentación dos versos das estrofas I-II é defectuosa na copia de B75.
Rúbrica. ũa] huna B; cavaleiro] cauꝉto B’V; porque] pe que B’; por én] pᵉen B’V
Texto. 3 quisesse] quisse V 4 senhor] Senoʳ B 5 presesse] p̄zesse B 6 mi lh’eu despaguei] meu despagney B 7 cambei] canbiey B 8 mi ora] mora B 10 amor] *moʳ B 11 por] Pᵉ B’ : pᵉ V; sempr’aguardei] Senp’ ag̃rdey B : sempra guardey B’ : sempraguardey V 13 tan] cā V; muito] muto B 14 poi-la cinta achei] pois la çinta chey B 15 Nen] Neu B; prol] ꝓol B 16 seu] sen V; vos] uos B 17 se a por] Sea per B : sea pᵉ B’ : sen pᵉ V; tevesse] tenesse V 19 o] om. B' 20 tenho] tennho B; baratei] batarey B’ 21 quitei] quirey B’ : qirey V 22 a messe] amessey B’ : amessey V 23 con melhor] comelhor B : comelhᵉ V; senhor] senoʳ B; e sei] a sey V 24 mí] mj̄ B’
Rúbrica. coirmãa] coirmã Littera
Texto. 6 mi lh’eu] m[e] eu Michaëlis 7 cambei] cambiei Michaëlis, Lopes, Littera 8 mi ora] m’ora Michaëlis 11 a] ja Martínez Pereiro 14 poi-la cinta] pois la cint’ Michaëlis 16 vos] vus Michaëlis 17 por] per Michaëlis, Littera 22 per-ei a messe] per estivesse Michaëlis : per ôi-mais ei Lapa : per i me sei Martínez Pereiro : per i mais hei Lopes, Littera 24 mí] min Michaëlis
Esquema métrico: 3 x 7’a 7b 7’a 7b 7’a 7b 7b + 7’a 7b 7b (= RM 65:1)
Encontros vocálicos: 8 mi‿ora; 10 mi‿aquel; 14 cinta‿achei
A cinta é o cordón con que se apertaba a camisa ou o vestido á cintura. Por ese uso como ataxe, foi tomada como símbolo de unión e de fidelidade entre os namorados, que se intercambiaban anacos de cintas para mostrar que o amor era correspondido e tamén cando se separaban por un período longo, para manteren viva a chama do amor e a fidelidade. Por iso o protagonista da cantiga decidiu cambiar de namorada cando a que el consideraba súa senhor aceptou a cinta doutro cabaleiro, pois decatouse de que non lle correspondía.
O verbo prender aínda presenta na lingua trobadoresca a convivencia das formas etimolóxicas nos tempos de pretérito (pris, presera, presesse, preser) coas formas analóxicas (prendi, prendera etc.). Cfr. nota a 74.13.
Nótese que a repetición de quisesse como palabra rimante nestes dous versos é só aparente, pois é P3 no v. 8 e P1 no v. 12. Véxase nota a 14.48-50.
Lémbrese que aguardar é, inicialmente, variante fonética con a- protético de guardar, con quen comparte a acepción de ‘gardar, protexer...’, aínda que neste verso ten o sentido de ‘atender, servir’ (véxase UC/Glosario, s.v. aguardar, guardar). Cfr. nota a 35.12.
As diversas propostas de lectura deste verso da fiinda coinciden en faceren emendas da lección manuscrita, que, por súa vez, presenta tamén diverxencias nos diversos testemuños. Con certeza, a lectura correcta é a que ofrecemos, xa presente en Machado & Machado (véxase tamén Montero Santalla 2000: 255-256), que ten a vantaxe de responder exactamente á lección de B (na súa primeira copia), recollendo na fiinda, como é de regra, a rima na mesma orde dos tres versos finais de cada estrofa. Deste xeito, estabelécese unha forma messe, hápax nos textos poéticos profanos (mais presente en CSM 289.11 e 315.20), que condí co ton paródico desta cantiga de amor2 .
A solución con perda de iode non é moi frecuente. Véxanse algunhas ocorrencias no CGPA, s.v. cambar ~ canbar e cambazon ~ cambazõ ...
Na prosa, messe é voz que se acha con relativa frecuencia: na tradución galega da Geeral Estoria (véxase TMILG, s.v. messe), no Orto do Esposo (Maler 1964: s.v. meses), nos Evangelhos e Epístolas com suas Exposições em Romance (véxase Machado 2008-2013: 586, s.v. messe), no Sacramental (Sánchez Vercial 2005-2013: 516, s.v. messe) e, sobre todo, no Livro das Confissões (Martín Pérez 2012-2013: 72, 91, 100, 103 etc.).
Anterior
