1235b [= RM 117,6]

Non ést’a de Nogueira a freira que eu quero ben

Pedr'Eanes Solaz

Notas

Texto

• *

  O estudo da composición de Pedr’Eanes Solaz realizado por Giuseppe Tavani revela que as dúas copias (A vs. BV) responden a dúas versións da mesma cantiga: a de BV é máis conforme cos cánones tradicionais da cantiga de amor e cunha estrutura estrófica máis correcta, fronte a A, máis innovadora e cun ton máis xocoso. Para Tavani o texto do Cancioneiro da Ajuda, portador de anomalías formais e conceptuais «poderia ser uma redação –elaborada pelo próprio poeta– precedente à outra, ou o resultado de intervenções alheias». En calquera caso, as irregularidades da estrutura estrófica da versión de A solvéntanse en grande medida editando o corpo das estrofas en dous versos longos.
  A heterodoxia conceptual é común ás dúas versións e consiste en que a muller por quen morre de amor o namorado é unha freira, así como na identificación indirecta doutra freira por medio do topónimo Nogueira, para negar que sexa esa monxa o obxecto do seu desexo. 
  Para alén de que na versión de A as dúas últimas estrofas non manteñen o paralelismo formal e conceptual que si gardan nos apógrafos, a diferenza conceptual radica en que na versión de A o namorado desexaría ver a amada sempre que quixese e tamén que ela o amase, correspondendo así, xustamente, ao amor del. Na versión de BV, máis canónica, o namorado desexa simplemente poder vela un día, pois iso sería suficiente para apagar as súas coitas.
  Unha vez que se consideran dúas versión distintas (A vs BV), séndomos fieis aos manuscritos apógrafos, nesta versión cabería a posibilidade de editar un refrán de catro versos (ou polo menos de tres, xa que a última repetición do verso non está completa). Desde o punto de vista poético a repetición intensificadora ten sentido (identifica unha freira como obxecto do amor) en contraste coa expresión negativa (descarta unha freira concreta):

  E moiro-m’eu pola freira,
  e moiro-m’eu pola freira,
  mais non pola de Nogueira;
  e moiro-m’eu pola freira.

• 1

  Cómpre, por razóns métricas, a expunción da copulativa inicial presente na copia do incipit: existen diversas pasaxes ao longo do corpus en que, a partir do testemuño diverxente dos manuscritos (cfr., neste caso, a versión de A en 1235a) se pode determinar con seguranza o carácter espurio da copulativa, feito que acontece con certa frecuencia, especialmente no inicio do verso. Véxase, entre outros, B vs. A (66.14, 96.10, 128.14, 224.7, 241.22, 306.13, 312.5 e 13), A vs. B (129.28), A vs. BV (1236.10 e 16), B vs. V (851.12, 924.19, 950.7, 1631.7), V vs. B (740.10, 935.6, 1148.9). E noutros casos, a pesar da coincidencia dos testemuños, existen razóns sintácticas, métricas ou doutro tipo que aconsellan a antecitada expunción.

  Nogueira refírese, probabelmente, ao antigo mosteiro de Nogueira, en Meis, na comarca do Salnés (Galiza).

• 2

  En función de complemento indirecto (ou tamén complemento con preposición), o pronome mín, como os restantes pronomes tónicos oblicuos (ti, nós, vós, el), pode aparecer sen preposición con relativa frecuencia na lingua trobadoresca (cfr., por exemplo, pois Deus non quer que min queirades; 139.1).

• 3

  O verbo morrer en principio non é un verbo pronominal; porén, nas cantigas profanas detéctase ese carácter nunhas poucas pasaxes (véxase tamén 395.20, 511,7, 757.7, 758.11, 1005.11, 1065.1, 1097.9, 1235a.3, 1474.8, 1590.4). Na prosa, tamén aparece esporadicamente algún uso pronominal do verbo morrer, por exemplo nas traducións galegas da General Estoria (véxase Martínez López 1963: 34) e da Crónica de Castilla e mais da Estoria de España (véxase Lorenzo 1975: 727), na Crónica Geral de Espanha de 1344 (véxase Cintra 1952-1990: III, 266), ou na Crónica de D. João I (véxase Fernão Lopes 1994: 396).

• 9

  O indefinido ũu (e tamén algũu e neũu) debería, aparentemente, computar como bisilábico, e así acontece con certa frecuencia ao longo do corpus; porén, na maior parte das súas aparicións funciona como unha forma monosilábica, revelando dese xeito que se trata dunha grafía conservadora. Algo similar acontece con bõo ~ boo (véxase nota a 241.10) e, aínda en menor medida, sõo ~ soo (véxase nota a 10.25), que son basicamente voces bisilábicas, aínda que nalgunhas ocasións computan como unisilábicas.

• 14

  A presenza da forma gráfica <huna> en BV incide no feito da existencia dalgunhas voces en que aparentemente se mantén o -n- intervocálico (<bona>, <poner>, <alguna> etc.), feito que demostra que supoñen unha simple representación gráfica da nasalidade fonolóxica (bõa, põer, ũa, algũa...). Sobre estas grafías e as formas do tipo irmana, véxase Ferreiro (2008b).