77 [= RM 78,15]

Ogan’, en Muimenta

Joan Soarez Somesso

Notas

Texto

• *

  Esta cantiga fala do casamento forzado de Da. Urraca Abril, filla de D. Abril Perez de Lumiares, con Joan Martins de Riba de Vizela, alcumado «o Chora». Tanto o noivo como o pai da noiva foron partidarios do futuro rei Afonso III, fronte a D. Martin Gil de Soverosa, que foi seguidor fiel de D. Sancho II, finalmente vencido polo Boloñés após a guerra civil. Os personaxes da cantiga aparecen en diversas pasaxes dos Livros de Linhagens. Véxanse algúns a modo de exemplo:

  Este dom Fernam Garcia foi casado com dona Orraca Abril, filha de dom Abril Perez de Lumeares e de dona Sancha Nunez e nom houverom semel (...) Este Dom Joham Martĩiz Chora foi casado com dona Orraca Abril, filha de dom Abril Perez de Lumeares e de dona Sancha [Nunez] de Barvosa, e fez em ela ũu filho [...] (Mattoso 1980: I, 280, 310).

• 1

  Muimenta, topónimo frecuente no territorio galego-portugués (xunto con Moimenta), non ten identificación segura. Do punto de vista métrico, Muimenta (do lat. monimenta) computa como catro sílabas métricas, feito que escusa calquera reintegración no verso hexasilábico.

• 2

  Don Martin Gil refírese a Martin Gil de Soverosa, irmán do trobador Vaasco Gil, importante personaxe (tenente de Riba Minho e de Sousa) no reinado de D. Sancho II de Portugal.

• 4

  Orraca Abril de Lumiares, muller de Joan Martins de Riba de Vizela, alcumado «o Chora» (véxase nota ao v. 8), foi barregá de Afonso III; cando ficou viúva casou de novo co trobador Fernan Garcia Esgaravunha:

  E depois casou esta dona Orraca Abril, suso dita, com dom Fernam Garcia Esgaravunha, filho de dom Garcia Meendez de Sousa e de dona Elvira Gonçalvez de Toronho, e nom houverom semel (Mattoso 1980: II/1, 424).

• 7

  A interpretación de <nossa> como erro por <nossil>, isto é, no Sil, ten apoio non só na necesidade rimática mais tamén na similar e frecuente confusión dos apógrafos italianos <a>/<ti> (véxase nota a 103.7), tras os erros <t>/<i> e <i>/<l>: <tohan> B Joan (461.25), <tētēde> B, <tentende> V i entende (1317.7), <ēsmar> B, <ē stuar> V ensinar (1341.16), <iudas> B, <tudas> V Judas (1450.21) etc.; <cuid al> A, <cuydar> B cuid’al (356.10); <ffodel> B, <ffoder> fod’el (491.7), <argo> B, <algo> V algo (1503.8) etc.

• 8

  Aínda que Michaëlis mantén a preposición a introducindo ela, os demais editores tentaron resolver a incoherencia semántica do verso reconvertendo a preposición no adverbio a[r]. Porén, é frecuente achar nos cancioneiros a intromisión do elemento <a>, ben en perífrases verbais (véxase nota a 55.17) ben introducindo erroneamente un CD (véxase nota a 68.1); para alén destes casos, aínda se poden localizar outros en que <a> non cumpre unha función definida: B vs. V (778.11), V vs. B (497.7, 785.6, 1681.10), BV (1620.17, 1663.2). No caso do refrán desta cantiga, ese a espurio pode ser produto da atracción (construtiva ou visual) de e a quen lho... do v. 6, situado en paralelo por cima nas tres ocorrencias do refrán.
  Así pois, neste paso parece necesaria a súa expunción do citado elemento, que pode deberse a un erro de copia similar aos citados; deste modo regularízase, ademais, a medida eneasilábica dos vv. 1 e 3 do refrán e evítase a anómala sinalefa e‿a (que explica a adición do artigo no v. 1 do refrán por parte de Michaëlis, para nivelar como decasílabos estes versos).

  Nótese a grafía <ll> de ela en B, que, alén de se rexistrar en múltiplas ocorrencias de nulho nos apógrafos italianos (especialmente en B) en vez de <lh>, só se acha de forma esporádica como grafía etimolóxica en voces con /l/ procedente, en xeral, da xeminada latina (ali, bailada, castelo, cavalo –e cavaleiro–, esmola, querelar, Varela, vassalo, Vilanansur etc., con especial incidencia en ela, aquela e ele/s), moi esporadicamente na forma do pronome el (e mais do artigo el-) (véxase nota a 637.2), nalgunha asimilación do artigo ou do pronome (véxase notas a 6.32 e 918.11) e, finalmente, en voces co secuencia fonética [ɾl], que é transmitida sistematicamente en BV coa grafía <rll> (véxase nota a 392.9).

  Chora era o alcume de Joan Martins Riba de Vizela, casado con Orraca Abril, citado en múltiplas ocasións nos Livros de Linhagens (véxase Mattoso 1980, e Mattoso & Piel 1980), mesmo no fragmento desa obra conservado na Biblioteca da Ajuda:

  iohã martijz chora foy casado cõ dona oraca abril filha de dõ abril perez de lumeares e de dona sancha martijz de baruosa (Brocardo 2006: 85).

• 10

  A hipometría versal resólvese ben recorrendo á locución conxuntiva modal en como, moi frecuente para introducir a cláusula dependente dun verbo dicendi ou verbo declarativo. Véxase nota a 240.2-3.

• 15

  Sendo posíbel (mesmo probábel) a sinalefa mate‿el-, o ritmo dos vv. 7 e 23 parece indicar a sinalefa cedo‿o.

• 22

  Conservamos a forma ementar, face a enmentar nas dúas primeiras estrofas, como variación lingüística interna do refrán, tendo en conta, ademais, que a grafía lapiana e͂mentar non é procedente do punto de vista fonolóxico. Cfr. nota a 27.4.