336 [= RM 131,9]

Vej’eu as gentes andar revolvendo

Pero Mafaldo

Notas

Texto

• *

  Esta cantiga constitúe un dos escasos exemplos de sirventés moral que encontramos nos corpus trobadoresco profano galego-portugués.
  Por outra parte, por máis que en ningunha das edicións precedentes a cantiga sexa editada como ateúda, nin foi considerada como tal por Gonçalves (2016 [1993]: 269-270), coidamos que, para alén da ligazón causal entre as dúas primeiras estrofas, a ligazón do v. 13 coa cláusula causal contida no v. 15 reequilibra a liña discursiva da cantiga e culmina o enlace sintáctico-conceptual entre as estrofas. Cfr. nota á cantiga 15.

• 3

  A consideración de varões como lectura de <uatoes> non presenta dificultade paleográfica de ningún tipo a partir da relativa frecuencia con que se presenta a terminación nasal -ões sen til ou lineta, así como a frecuentísima confusión <t>/<r> que se detecta nos apógrafos italianos.
  A expresión ai varões, proposta na versión de Rios Milhám, responde, pois á lección do manuscrito e encaixa semanticamente no período, constituíndo un apelo ao ‘público’ receptor da cantiga. O mesmo termo, utilizado na lingua trobadoresca exclusivamente como vocativo (véxase nota a 564.10), aparece nas Cantigas de Santa Maria tamén con esta función en múltiplas ocasións (CSM 2.5, 45.89, 55.79, 83.6 etc.), con unha ocorrencia coa interxección ai:

  Guarda mia donezỹa que a non perça per morte”.
  E quantos ali estavan ouveron gran desconorte;
  ca lle pose o cavalo del rey o pe atan forte
  sobr’ ela, e el rei disse: “Ai, varões, quena vee?” (CSM 354.33).

  É por isto que esta lectura é moito preferíbel ás anteriores, máis interventivas a respecto do manuscrito; isto é, sucesivamente: a jurações (Michaëlis), as nações (Lapa), os varões (Beltrán).

• 6

  O verbo mentir ‘enganar, incumprir, dicir con mentira’, que habitualmente rexe dativo e se constrúe coa preposición a, ten neste caso un uso transitivo, confirmando que a transitividade é un concepto graduábel e variábel. Porén, é un uso ben escaso no corpus, pois só conta con outras dúas ocorrencias:

  o que me foi miscrar
  vosco por certo soube-vos mentir
  que outra dona punhei de servir (938.2);

         ...e meus preitos talhei
  con Frei Rodrig’e mentiu-mi-os (1430.27).

• 8

  Aínda que, en xeral, ao(s) computa metricamente como bisilábico, en todas as ocorrencias de ao nesta cantiga (véxase tamén os vv. 9 e 19), este encontro vocálico é unisilábico (de modo semellante ao que acontece con aa(s), véxase nota a 336.8), como se pode atestar con seguranza noutras pasaxes do corpus (455.1, 725.3, 813.12 e 21, 17 e 26, 968.24, 1015.10, 1356.r2 e r4, 1364.1 e 7, 1398.7, 1497.18, 1532.24, 1629.11). Cfr. nota a 73.21.

• 9

  Nótese a anómala crase de ca que todos os editores estabeleceron neste verso, cando é perfectamente gramatical a deglutinación ca o. Véxase nota a 82.10.

• 12

  Firmar ‘afirmar, declarar’ (< firmāre) só reaparece en 991.4 (pero o fez e o firmou) con outro matiz semántico.

• 13

  A reintegración dunha copulativa incial achega unha solución métrica ao verso, menos interventiva que o aditamento de oje ou de i, propostos por diversos editores: nesta posición é moi frecuente omisión da copulativa por erro de copia, como mostran os abondosos casos en que algún dos manuscritos ofrece a lección correcta: A vs. B (65.29, 117.12, 165.10, 174.12 etc.), B vs. V (424.14, 1195.16 etc.), V vs. B (403.6, 1614.20 etc.).

• 16

  Teer-se à verdade significa ‘dicir a verdade, ser verdadeiro’. Repárese no sentido irónico deste verso e dos que o acompañan, nun contexo onde se critica que guiarse polos valores da ideoloxía feudal, que deberían ser os que fixesen que os cabaleiros puidesen mellorar o seu estatus (tales como a lealdade e a palabra dada) non ten o resultado que sería de esperar. Ao contrario, os que ascenden socialmente son os que faltan á palabra dada e traizoan mesmo aos amigos. De aí que o trobdor afirme que tamén el vai mudar de actitude e vai actuar contra os principios éticos da cabalaría, pois só así poderá vivir ben como cabaleiro.

• 17

  O sintagma par caridade (tamén en 862.4, 1218.18, 1432.11 e 1667.13) convive con por caridade (551.27, 1354.7 e 1430.1): tal distribución mostra como a variante preposicional par, especializada no uso en invocacións de tipo relixioso (nomeadamente par Deus), tende a estender a súa presenza a fórmulas relacionadas.

• 18

  A continuación da estrofa, como amplificación explicativa do v. 18, parece esixir a consideración da presenza do artigo na secuencia <veyo> de B.

• 20

  Condicionados pola grafía <i> de B, todos os editores precedentes propoñen unha forma *poiar; no entanto, trátase do pojar [po’ʒaɾ] (do lat. *podiāre), co sentido de ‘facer subir, elevar, medrar’, que só aparece noutras catro composicións (115.10, 1421.10, 1467.13 e 20, 1526.4, 7, 18 e 20).