429 [= RM 136,1]

A Lobaton quero eu ir, ai Deus, e Tu me guia

Pero Viviaez

Notas

Texto

• *

  Esta cantiga, que non se axeita aos principios canónicos da cantiga de amor, pois revela o nome da amada (Joana) e introduce marcas lexicais típicas da cantiga de amigo (louçana, irmana) (véxase nota a 582.3), continúa co tema do amor de lonxe ou amor de ouvidas, xa presente na anterior cantiga do mesmo Pero Viviaez.
  A rima condiciona a estrutura métrica que presentamos, xa estabelecida no estudo de J. M. Montero Santalla (2000: 374-375).

• 1

  Lobatón debe ser o actual Torrelobatón, concello da provincia española de Valladolid.
  Por outra parte, a aparentemente estraña anteposición pronominal na frase ai Deus, e Tu me guia, parece ser algo habitual nese tipo de construcións de carácter apelativo en que se enfatiza a figura de Deus, a quen se lle fai a petición. Podemos documentala nunha construción similar nalgunhas obras en prosa:

  Sennor Deus, (...), tu me perdõa sse eu en esta entrada errey (tradución galega da Crónica de Castilla e da Estoria de España; Lorenzo 1975: I, 91).

  Tu me dá ora minha vista (tradución da Confessio Amantis; Faccon 2012: 342).

• 5

  Neste verso, a lección <edon> de B, que emendamos para Deus, parece ser produto dun salto de copia para é dona, que vén despois do verbo. De calquera xeito, a métrica solicita unha sílaba e o sentido leva para Nostro Senhor Deus, sintagma complexo que achamos noutras composicións (235.1, 988.1).
  A citación expresa do nome da amada (dona Joana) vai contra unha das regras do amor cortés, a do segredo amoroso. Véxase nota a 111.1.

• 8

  Dado que loucaria non ten sentido, a lectura louçana (mais louçania en Nunes) parerece indubitábel, co erro <ri>/<n> que se pode encontrar, por exemplo en 283.8 (saberia <sa bona> B), 383.8 (<arid> V and’) ou 1491.5 (<badaria> B badana). Por súa parte, a intromisión textual en Littera, á procura dunha isometría nos versos dun refrán anisométrico, non se xustifica desde o punto de vista ecdótico.

• 11

  A lectura sa irmana dedúcese de <ssair mana> coa correspondente deglutinación da cadea textual de B e coa aparición do par lexical lóxico en rima co louçana anterior (Nunes estabelece Maria condicionado pola rima con louçania). Porén, Beltrami estabelece o hapax mana coa interpretación sair mana, mais esta lectura parece produto de preconceptos provenzalizantes, pois o maná bíblico que se atesta no trobador Jaufé Raudel, autor de textos arredor do tema do amor de ouvidas, non é motivo suficiente para propor un hapax na presente cantiga de Pero Viviaez (véxase Ferreiro 2012a: 153)¹ . Deste xeito, louçana e irmana, que son contaminacións lexicas da cantiga de amigo (véxase nota a 582.3), riman sen ningún problema métrico. Canto a veerei, o erro <rr>/<r> atéstase con frecuencia nos apógrafos italianos, nomeadamente en V (véxase, en B, <falar rey> falarei, 312.7), cuestión que non se tivo en conta na proposta textual de Littera, onde a forma veerrei, inexistente na lingua, carece de sentido.

• 12

  A forma sejo, P1 de presente indicativo de seer, resultado da conxugación regular de sedēre neste tempo (sedeo, sedes etc.), compite desvantaxosamente cos resultados de sŭm (> son) e *sono (> so͂o, soo) (véxase Ferreiro 1999: §218b).

• 13

  A minoritaria forma eno atéstase na lingua das cantigas e aparece con certa frecuencia no sintagma eno meu coraçon (64.7, 65.5, 103.6, 175.10, 299.3, 311.3 etc.), circunstancia que favorece a súa escolla para salvar a hipometría do verso. Ademais, ao longo dos cancioneiros detéctase con frecuencia a presenza de no(s) ~ na(s) en B cando A achega a lección correcta eno(s) ~ ena(s) (véxanse 66.9, 164.r2, 217.11, 227.4, 278.21, 355.8).

• 16

  Nótese a lección <ihoãna> B Joana, coa grafía <ih> para /ʒ/, talvez a indicar a real existencia do fonema africado palatal sonoro /dʒ/, par sonoro do correspondente africado palatal xordo /ʧ/ <ch> (véxase Larson 2019 [2018]: 53, n. 20). Ao longo de BV achamos aínda outras grafías idénticas: <quiiheu> B quig’eu (250.7), <iha> BV ja (835.4), <ueihagora> V vej’agora (1007.5), <aiha> aja (1160.6 e 8), <iha> B ja (1585.27).

• 24

  A forma palatalizada trax (tamén en 540.7, 548.1, 1342.4, 1489.11) convive con traz, por súa vez forma concorrente coa xeral trage, que corresponde á P3 de presente indicativo de trager (<*tragere, véxase Ferreiro 1999: §220). A forma traz (e trax) anuncia a mudanza trager > trazer, que se consolidará no territorio portugués, con atestacións no derradeiro período medieval e sen testemuños claros en territorio galego, onde só localizamos et trazía en hua mao hua procuraçón nun documento, tamén serodio, de 1470 (véxase TMILG, s.v. trazía). Canto á palatalización, é o único caso en que se produce unha evolución -z > -x, para alén do nome propio importado Beatrix (véxase nota a 988.21), xa que a variante fix (= fiz) só se rexistra nun dos dous manuscritos en 361.3 (V vs. B) e 1031.15 (B vs. V). Véxase nota a 74.13.

• 25

  A lectura qu’eu de Nunes e Beltrami contradí os principios trobadorescos que impiden a crase –ou sinalefa– de que (véxase Ferreiro 2009: 490) ao tempo que é unha interpretación da lección <queu>, que debemos considerar como un erro de copia por <que> (véxase un erro igual en 982.2, onde aparece <queu> por <que> en BV).

• 26

  A forma morrei (Nunes) ou morrey (Beltrami), como hipotética forma de futuro por morrerei, é absolutamente inexistente na lingua, porque, na realidade, debe ser un erro de transmisión <r>/<t>, habitual en BV: <morrey> vs. <mortey> (cfr., por exemplo, mort’a co erro <morra> en V en 372.16); ou, inversamente, morre co erro <morte> tamén en V, en 1238.11, ou, aínda, morrerá coa lección <mortera> BV en 1240.4). Deste xeito, cunha base mortey e coa segmentación axeitada pódese xa estabelecer con seguranza unha forma de presente, que, xunto co futuro, é o tempo utilizado nas frases de futuro de subxuntivo² . Por outra parte, a posibilidade dun lapso de copia por morr[er]ei tampouco é aceptábel, pois obrigaría a unha anómala sinalefa se‿a coa conxunción condicional (véxase Ferreiro 2013b).

• 28

  A presenza da copulativa inicial neste verso do refrán revela o seu carácter espurio, feito que acontece con certa frecuencia, especialmente no inicio do verso. Neste sentido, o testemuño diverxente dos manuscritos confirma moitas veces ese carácter. Véxase, entre outros, B vs. A (66.14, 96.10, 128.14, 224.7, 241.22, 306.13, 312.5 e 13), A vs. B (129.28), A vs. BV (1236.10 e 16), B vs. V (851.12, 924.19, 950.7, 1631.7), V vs. B (740.10, 935.6, 1148.9).