art. + máis pron. cuant.
'a maioría, a maior parte'. Cf. (art.) + máis pron. cuant.
183.2 Pola verdade que digo, sennor, / me queren mal os máis dos que eu sei||236.9 E, se eu est’ouvess’, averia / o máis de ben que eu querri’aver:||971.21 a todo escudeiro que pede don / as máis das gentes lhe chaman segrel.||1213.9 ca ja m’end’eu o máis do preito sei / e non vos é mester de mi-o negar,||1317.5 vedes por que: ca el non cura sol / de a querer per seu tempo cavar / e a máis dela jaz por adubar,||1448.18 A corda foi en pedaços / e o máis do al perdudo;||1487.20 à nossa casa, pois filha perfia / e corvej’aqui sempr’o máis do dia||1562.6 E non quer vinhas alheas talhar, / pero ten a máis da sua talhada.||1624.8 en esto mete el o máis do que ten, 1607.19 e outra tal desonra recebeu / dos máis que á no reino d’Aragon, o máis pron. cuant.
'o restante, o demais'
1250.6 filh’aquel ben que lhi Deus quiser dar / e leix’o máis e pass’o temp’assi o máis que + poder / o máis ... que + poder
As estruturas do tipo o máis / melhor que (rara vez sen artigo) admiten os verbos poder e saber e constitúen comparativos de excelencia
67.16 e rogarei / o máis que eu poder rogar / a Deus que El mi-a leixe oir / falar||197.21 Nen vej’ela, que moiro por veer, / que ést’o máis que me toller podia||495.11 porque sei que vos farei tal / mingua qual fez omen leal / (o máis que podia seer) / a quen ama||541.8-9 Pero que troban e saben loar / sas senhores o máis e o melhor / que eles poden||722.21 mais sempre m’eu d’atal preito guardei / o máis que pud’e non ouv’i sabor||749.10 e ei que gradecer / a Deus ja sempr’o máis que poder / que m’El [fremosa fez:||1587.10 non ven a el ome con maloutia / de que non leve o máis que poder 518.16-17 que o máis mal e máis pesar / que mi vós poderdes fazer / [faredes a vosso poder]||518.16-17 que o máis mal e máis pesar / que mi vós poderdes fazer / [faredes a vosso poder]||530.7-8 quero-vos eu tal ben / qual maior poss’, e o máis encoberto / que eu poss’;...||711.6 que se veesse / o máis cedo que podesse||743.8 Des que naci nunca lhi fiz prazer / e o máis mal que lh’eu pudi fazer / lhi fiz, amiga 1026.9 que, depois que lh’o mandado disser, / que se verra máis cedo que poder o melhor que + poder / saber
As estruturas do tipo o máis / melhor que (rara vez sen artigo) admiten os verbos poder e saber e constitúen comparativos de excelencia
414.3 e o mellor que dela poid’aver / des que a vi direi-vo-lo, par Deus||536.19 [e] er saben que sempre vos servi / o melhor que pud’e soubi cuidar||538.11-12 mais sabe ben que vos servi, / ..., sempr’o melhor / que nunca [eu] pudi fazer||541.8-9 Pero que troban e saben loar / sas senhores o máis e o melhor / que eles poden||1613.9 ca vos conselh’eu o melhor que poss[o] 33.8 Pero sempre vos eu servi de grado / o melhor que [o] eu soubi fazer||266.23 E ar quero-vos ora consellar, / per bõa fe, o mellor que eu sei abrir as mãos
'soltar, ceibar, deixar libre'
Rexe a preposición de
1387.7 e nas mãos o ten / pois-lo á preso, ca está mui ben / e non quer del[e] as mãos abrir arar con os lobos
'non saber o que se está a facer, axir sen siso'
1513.21 «Ess’é que foi con os lobos arar!» aventurar o(s) corpo(s)
'arriscar a vida'
1524.13 se lh’o corpo non aventuran i, / non guarra ja, ca jaz desacordado||1524.20-21 ca lhi non pode nulha ren prestar / se lh’o maestre non aventurar / o corpo, ca x’á mui gran maloutia 1480.7-8 Aventuremos / os corpos e ala entremos aver o seu dereito
'obter aquilo a que se ten dereito'. Cf. aver dereito, aver meu dereito
1434.24 e avera cada ũu o seu dereito britar os caminhos
'asaltar viandantes'
1346.3 Pero Colos é deitado / da ter[r]a pelos meirinhos / porque britou os caminhos ferver o sangui
'enfurecerse, impacientarse'
1410.17 e ferve-lh’o sangui e fara loucura, / que nulha ren i non esguardará non aver o cor migo
'estar angustiado'
770.4 e crece-m’end’ũa coita tan fera / que non ei o cor migo perder o contenente
'perder a compostura'
1373.29 e mantenente / perd’o contenente / verdadeiramente / e vai-s’asconder perder o corpo
'morrer'
186.25 pois que o corpo perço||187.9 O corpo perç’e, ... / non á i máis nen posso máis saber / nen moor perda non poss’eu osmar||222.6 e nunca tal pesar / me façades, meu Sennor Deus, veer / per que eu aja o corp’a perder||222.15 E ben sei eu de pran ca, se fezer / mia sennor o que ten no coraçon, / ca perderei eu o corpo||357.5 perç’eu o corp’, e vós perdedes i / vossa mesura e quant’eu valh’en mí||563.16-17 porque perço quanto vos [eu] direi: / o corp’e Deus||807.12 morrer assi com’eu moir’e perder, / meus amigos, o corp’...||977.8-9 Maravilho-me como non perdeu / o corpo per quantas terras andou / por min||1005.6-7 perder-s’-á el e poss’eu [i] perder / o corp’, e vós, madr’, o vosso por mí||1263.14-15 e devi’a perder / o corpo, ca non outr’aver||1263.20-21 e assi é / que perderei, per bõa fe, / o corpo, ca non outr’aver||1496.12-13 [con] atal lhi leixasse Deus perder / a erdad’e o corp’e o aver poer a mão
'tocar coa man, apalpar'
Rexe a preposición en
482.1 Fui eu poer a mão noutro di- / -a a ũa soldadeira no con’, / e disse-m’ela||1529.3 eu pug’a mão en el, e caente / o achei muit’e mandei-lhi fazer / mui boa cama poer o seu coraçon
'pensar, coidar'
Rexe a preposición en
812.24-25 e faz gran traicion / o que ben á se o seu coraçon / en al pon nunca senon en guardar / sempr’aquel ben poer os seus olhos
'mirar, ollar'
603.13 El pôs os seus olhos nos meus enton, / quando vistes que xi vos espediu||604.3-4 e non pon con tod’esto en mí os seus / olhos mia madr’, amig’;... sacar o coraçon
'enlevar, engaiolar, namorar'
1190.6 mais, como x’é mui trobador, / fez ũas lirias no son / que mi sacan o coraçon sair o coraçon
'desexar apaixonadamente'. Cf. sair + det. + coraçon
743.3 e, amiga, o coraçon lhi sal / por me veer teer o seu coraçon
'pensar'
Rexe a preposición en
1334.15-16 El diz do mouro que sabe que ten o / seu coraçon en se parar a feito / porque o cria e lhi sab’o jeito tolher o corpo
'danar fisicamente, quitar a saúde'
197.17 tolle-mi o corpo que ja nunca dia / éste, nen noite||1597.16 ca Deus me tolha o corp’e quant’ei trager o our’e o mouro
'traer todo, o real e o imaxinario'
1465.6 ca, pero que alguen chora, / trag’eu o our’e o mouro sen o + pos. + grado
'contra a miña ... súa vontade'
O substantivo grado pode estar antecipado
95.7 mais fez-mi-a Deus, des que a vi, / sen o meu grado muit’amar||687.2 Pero vos ides, amigo, / sen o meu grad’alhur viver, / non vos ides, ond’ei prazer, / por non falardes comigo||829.10 E vistes u s’el partia / de mí mui sen o meu grado / e jurando que avia / por mí penas e cuidado?||1267.2 Porque se foi meu amigo / sen o meu grad’alhur viver 221.6 sen vosso grado me vos faz Amor, / e sen o meu, querer gran ben, sennor 292.9 vós e nós chorando vosco, / e el, mui sen o seu grado, ouve-s’enton d’ir connosco||1350.11 e, a pesar dele, sen o seu grado, / non quer vela de sobre sí tolher sen o meu prazer
'de modo doloroso, contra a miña vontade'
1091.7 e de que me parti / mui d’anvidos e sen [o] meu prazer||1261.14 ca vos fostes mui sen o meu prazer||1267.3 Porque se foi meu amigo / sen o meu grad’alhur viver / e se foi sen o meu prazer||1267.8 Porque se foi a meu pesar / e se foi sen o meu prazer, / esto lhi cuid’eu a fazer||1271.9 Assanhou-s[e] e foi-se sen o meu prazer a pagar é a farinha
'agora xa non ten remedio'
1460.23 A pagar é a farinha, / poi-las non catastes ben coçar-se con a mão do peixe
'remediarse con cousa que non remedia'
382.21 e, pois ficardes con el des enton, / coçar-vos-edes con a mão do peixe nen (dar o) valor d’ũa palha
'non conceder importancia a'
1611.21 nen [me dades o] valor d’ũa palha o ben que + pron. pers. + querer
A expresión hiperbólica do amor do trobador pola senhor reflíctese en construcións formadas por un determinante + ben que + pron. pers. (ou sintagma equivalente) + querer
111.5 o ben que vos eu quero, vós non o entendedes, / e entend’eu e sei o mal que me queredes||111.8 Non á, Dona Maria, nulh’omen, que soubesse / o ben que vos eu quero||198.13 ca, ... / mi ouv’o gran ben que lle quero a saber / esta dona que ante non sabia||198.27 e, des que ouv’esta dona poder / d’o mui gran ben que ll’eu quero saber||236.30 nen o gran ben que ll’eu quer’, ...||237.5-6 de vos dizer, sennor, o mui gran ben / que vos quero e quanto mal me ven||240.4 e en como ll’ousaria dizer / o ben que ll’eu quero||240.11 pois lle non ousar dizer / o ben que ll’eu quero||240.18 mais pero, pois lle non ei a dizer / o ben que ll’eu quero, tenno que non / é mia prol d’ir i||258.2-3 [M]uito pun[n]ei de vos negar, / sennor fremosa, o gran ben / que vos quero||358.14 e ll’o gran ben que ll’eu quero contasse||734.8 Quis-m’el dizer, ... / o ben que mi quer a mui gran pavor||785.5 rog’eu a Deus que o ben que m’el quer / que o queira ced’a outra molher||875.19 dixe-lh’o ben que lhe quer’, ...||911.4-5 ca non leixarei a trobar / nen a dizer, ... / ..., o mui gran ben / que vos eu quero, mia senhor||1105.2 Meus amigos, non poss’eu máis negar / o mui gran ben que quer’a mia senhor||1106.2 Cuidara eu a mia senhor dizer / o mui gran ben que lhi quer’, ...||1128.2 Sazon sei eu que non ousei dizer / o mui gran ben que quer’a mia senhor||1232.14 pero tan grand’é o ben que m’el quer / que filhará outra entendedor||1242.19 Mais Deus, que sabe o gran ben que m’el quer / e eu a el, quando nos for mester, / nos guarde de mal se vir ca ben é||1664.12 se ela pode, per alguen, / o ben que lh’el quer, aprender, / sol non lho diga Querer pode ser substituído polo complexo verbal poder querer ou saber querer
542.13-14 Des que vos vi, sempr’o maior / ben que vos podia querer / vos quigi a todo meu poder||553.2 Nunca vos ousei a dizer / o gran ben que vos sei querer, / senhor deste meu coraçon||933.14 E ja que per mí sabedes / o ben que lh’eu sei querer||1090.9 por én nunca me poden entender / o mui gran ben que vos eu sei querer||1249.14 E, pero lh’eu ja queira des aqui / o maior ben que lhi possa querero demo leve + CD!
Esta expresión, de carácter enfático e coloquial, que tamén aparece con ausencia de artigo, é utilizada para lle tirar importancia ao expresado polo complemento directo
502.5 o demo lev’a ren que lh’eu falei / de quanto lh’ante cuidar’a dizer!||1250.18 o demo lev’o poder que end’ei||1432.18 [o] demo lev’esso que teu criia||1509.24 mais lev’o demo quant’én tragia!||1517.14 O demo lev’o que m’én dá!||1569.14 O demo lev’o que vós i perdedes!||1652.17 o demo lev’o que lhi val / sa requeza o mal que + pron. pers. + querer
111.4 e entend’eu mui ben o mal que mi queredes||111.6 e entend’eu e sei o mal que me queredes segund’ora o meu conhocer
'segundo a miña opinión ou xuízo'
65.3 e, segund’ora o meu connocer, / enquant’est’é, faço mui gran razon